Appalachia (continent)Appalachia is een voormalig eiland
continent uit het Laat-Krijt, toen de
Western Interior Seaway Noord-Amerika in twee delen splitste. Het is genoemd naar het huidige
middelgebergte de
Appalachen.
Appalachia raakte tijdens het late
Turonien door zeespiegelstijgingen gescheiden van Laramidia in het westen. Gedurende het middelste
Maastrichtien kwam er weer een landverbinding tot stand. Tijdens de periode van isolatie ontwikkelde zich een aparte fauna. Daar is echter niet heel veel van bekend doordat de fossielhoudende lagen veel minder productief zijn dan de tegenhangers in Laramidia. Bekendere dinosauriërs die op Appalachia voorkwamen zijn
Hadrosaurus en
Dryptosaurus.
Laramidia (continent)Laramidia is een voormalig eilandcontinent uit het Laat-Krijt, toen de Western Interior Seaway Noord-Amerika in twee delen splitste. Van circa 100 tot 66 miljoen jaar werd Noord-Amerika door de Western Interior Seaway, een zeestraat die de
Arctische Oceaan met de
Caribische Zee verbond, in twee subcontinenten opgedeeld: Laramidia in het westen en Appalachia in het oosten. Laramidia strekte zich uit van het tegenwoordige
Alaska tot aan het noorden van het huidige
Mexico. Met verdwijnen van de zeestraat bij de overgang van het
Mesozoïcum naar het
Cenozoïcum werd Noord-Amerika weer één continent. Laramidia was het leefgebied van bekende dinosauriërs zoals
Tyrannosaurus,
Ankylosaurus,
Parasaurolophus,
Triceratops en
Styracosaurus. Fossielen van de fauna van Laramidia zijn onder meer gevonden in
Dinosaur Provincial Park in
Alberta, de
Hell Creek-formatie in
Montana en de
Cerro del Pueblo-formatie in
Coahuila de Zaragoza.
CantabriaWas een middelgroot eiland in de voormalige
Tethysoceaan gedurende het Krijt. Uit dit eiland ontstonden later het huidige Spanje en Portugal.
De Cerro del Pueblo-formatie Een geologische formatie in de Mexicaanse staat
Coahuila de Zaragoza die afzettingen uit het Laat-Krijt omvat. De Cerro del Pueblo-formatie dateert uit het Laat-
Campanien, ongeveer 72,5 miljoen jaar geleden en bestaat uit sedimenten van een voormalige
rivierdelta. Deze formatie is afgezet in het zuidelijkste deel van het toenmalige continent Laramidia. In het Laat-Krijt werd Noord-Amerika door de Western Interior Seaway, een zeestraat die de Arctische Oceaan met de Caribische Zee verbond, in twee subcontinenten opgedeeld: Laramidia in het westen en Appalachia in het oosten. De Cerro del Pueblo-formatie is de soortenrijkste Mexicaanse formatie uit het Laat-Krijt. Er zijn drie soorten
hadrosauriërs (
Kritosaurus navajovius,
Latirhinus uitstlani en
Velafrons coahuilensis) en de
ceratopsiër Coahuilaceratops magnacuerna beschreven. Er zijn ook fossielen van een
tyrannosauriër, een
dromaeosauriër, een
ornithomimosauriër, een kleine vogel, kleine krokodillen, schildpadden en een
plesiosauriër gevonden in de Cerro del Pueblo-formatie.
Chicxulub-planetoïdeDe Chicxulub-planetoïde was een
planetoïde van ruim 11 kilometer in diameter, die de aarde ongeveer 66 miljoen jaar geleden raakte. Deze planetoïde wordt verantwoordelijk gehouden voor het uitsterven van de dinosauriërs.
Kalksteen van EmaelDe Kalksteen van
Emael is een serie
gesteentelagen in de ondergrond van het zuidwesten van Nederlands Zuid-Limburg. De Kalksteen van Emael bestaat uit een 2 tot 10 m dik pakket
kalksteen uit het laatste deel van het Krijt, het
Maastrichtien. In de stratigrafie wordt de eenheid beschouwd als een laagpakket dat onderdeel is van de
Formatie van Maastricht. De Kalksteen van Emael komt voor in het gebied ten zuidwesten van de
Geul en ligt normaal gesproken boven de oudere
Kalksteen van Schiepersberg en onder de jongere
Kalksteen van Nekum, andere onderdelen van dezelfde formatie. Het grensvlak met de Kalksteen van van Schiepersberg wordt de Romontbos Horizont genoemd, het grensvlak met de Kalksteen van Nekum de Laumont Horizont. De Kalksteen van Emael bestaat uit twee delen. Het bovenste gedeelte bestaat uit een afwisseling van
schelpenbanken en banken van geel-witte fijne kalksteen. Het onderste deel bestaat uit ononderbroken kalksteen, die vol zit met
concreties van
vuursteen. Bij Valkenburg aan de Geul zijn
prehistorische mijnen waar deze vuursteen gewonnen werd.
Zie ook: Geologie van de St. Pietersberg bij Maastricht.
Klik hier.
Formatie van GulpenDe Formatie van Gulpen of het Gulpens Krijt is een
geologische formatie die
dagzoomt (aan het aardoppervlak ligt) in het zuiden van Nederlands en
Belgisch Limburg en aansluitende delen van Duitsland. De formatie komt ook voor in delen van de
ondergrond van het noordoosten van België, in het
Kempens Bekken. De Formatie van Gulpen is gemiddeld ongeveer 100 meter dik en is onderdeel van de
Krijt Groep.
In de
groeve Blankenberg is de Formatie van Gulpen zichtbaar en heeft daar de grootste bekende vuursteenbank.
LithologieDe Formatie van Gulpen bestaat grotendeels uit een zachte, zeer fijnkorrelige kalksteen. Dit is het materiaal dat in Limburg
mergel heet, maar door geologen krijtgesteente genoemd wordt. Het
kalkgehalte varieert tussen de 60% en 95%. Het krijtgesteente is op veel plekken
glauconiethoudend.
Concreties van
vuursteen komen door de hele formatie voor, maar zijn alleen in bepaalde niveaus talrijk. Met name het onderste deel van de formatie bevat veel fossielen van
belemnieten en
zee-egels.
De Formatie van Gulpen werd gevormd tijdens het laatste deel van het
Campanien en het vroegste deel van het daarop volgende
Maastrichtien. Deze beide tijdperken zijn onderdeel van het Laat-Krijt; de formatie is ongeveer 73 tot 69 miljoen jaar oud. De
typelocatie van de formatie is de
Gulperberg bij het Nederlandse Gulpen.
StratigrafieDe Formatie van Gulpen wordt opgedeeld in vijf
leden of laagpakketten. Van boven naar onder zijn dit de Kalksteen van Lanaye; de Kalksteen van Lixhe3, Kalksteen van Lixhe2, Kalksteen van Lixhe1, de
kalksteen van Vijlen; de
Kalksteen van Beutenaken en de
Kalksteen van Zeven Wegen. Boven op de Formatie van Gulpen is de jongere Formatie van Maastricht te vinden, die voornamelijk uit kalksteen en kalkzandsteen bestaat. De Formatie van Gulpen ligt op haar beurt met een
discordantie boven op de oudere
Formatie van Vaals.
Eumeralla-formatieDe Eumeralla-formatie is een
geologische formatie in Australië die afzettingen uit het Laat-
Aptien tot Vroeg-
Albien (Vroeg-Krijt) omvat.
Locatie
De Eumeralla-formatie bevindt zich in de staat
Victoria. Twee andere formaties in Victoria uit het Krijt zijn
Dinosaur Cove en de
Wonthaggi-formatie. Victoria lag in het Vroeg-Krijt binnen de
zuidpoolcirkel als onderdeel van een Australische
riftvallei, die ontstond doordat Australië ten opzichte van
Antarctica naar het noorden bewoog. In het Krijt waren de zuidelijke poolstreken nog niet bedekt met
ijskappen door het warme wereldwijde
klimaat ten gevolge van een verhoogde
vulkanische activiteit, maar het was een regio met een koel en vochtig klimaat met donkere, ijzige winters en zomers zonder nacht. De
conifeerbossen bedekten grote delen van de regio met
varens,
ginkgo's,
paardestaarten,
korstmossen en de eerste
bloeiende planten in de ondergroei.
Fauna
In de Eumeralla-formatie zijn fossielen gevonden van de dinosauriërs
Atlascopcosaurus,
Leaellynasaura en
Timimus. Daarnaast is het zoogdier
Kryoryctes beschreven op basis van vondsten uit deze formatie.
Roraima-formatieDe Roraima-formatie is een geologische formatie die aan het oppervlak ontsloten is in het noordoosten van Zuid-Amerika in het
Hoogland van Guyana.
Geologie
Dit deel van Zuid-Amerika wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van het
Guyanaschild, een stuk
kraton daterend uit het
Precambrium (meer dan 600 miljoen jaar (
Ma) oud). Dit Guyanaschild heeft
metamorfose,
gebergtevorming en
intrusies van
stollingsgesteente ondergaan. Tijdens het Krijt werd
concordant op dit geplooide stuk
aardkorst een opeenvolging van
zandstenen,
schalies en
conglomeraten afgezet. Aangenomen wordt dat dit in
brak water is gebeurd. Ander onderzoek toont aan dat delen van de formatie uit het oudere
Proterozoïcum stammen. Tegenwoordig neemt men aan dat de formatie in verschillende fases tot stand is gekomen.
De zandstenen zijn roze, geel en wittig van kleur, veroorzaakt door meer of minder
kwarts en
veldspaten in het gesteente. De schalies zijn roodgekleurd of zwart, een kleur die een hogere concentratie aan
organisch materiaal aangeeft. De formatie heeft een dikte van meer dan 2 km, uitzonderlijk voor één geologische formatie.
Ligging
Dagzomen van de Roraimaformatie beslaan een groot deel van
Guyana, en tevens delen van
Suriname,
Venezuela,
Colombia en het noorden van
Brazilië. De totale oppervlakte is ongeveer 450.000 km². In rivieren die de Roraimaformatie doorsnijden, zijn
diamanten gevonden.
De formatie moet behalve in het gebied waar ze tegenwoordig dagzoomt verder naar het zuiden dan het noorden van Brazilië (Hoogland van
Mato Grosso) afgezet zijn geweest, want daar worden nog tafelvormige bergen (zogenaamde
mesa's) aangetroffen. Door verschillen in
competentie tussen de formaties, steken deze bergen, zogenaamde
tepui's, uit in het landschap.
Tegenwoordig loopt de formatie vanaf de Tafelberg in Suriname via de
Pacaraima-bergen in Centraal-Guyana door gedeelten van Venezuela en Colombia tot aan Noord-Brazilië. Enkele hoge bergen van de Roraimaformatie zijn de
Pico da Neblina (2994 m), de
Roraima (2772 m).
Fox Hills-formatieDe Fox Hills-formatie is een geologische formatie in de Amerikaanse staat
South Dakota die afzettingen uit het Laat-Krijt omvat.
Locatie
De Fox Hills-formatie is afgezet in een kustgebied langs de westelijke rand van de
Western Interior Seaway. De
zandsteenlagen dateren uit het Midden-
Maastrichtien. De formatie is zeewaarts van de
Laramie-formatie afgezet.
Fauna
Van tien geslachten zoogdieren zijn fossielen gevonden in de Fox Hills-formatie:
Gypsonictops (
Eutheria),
Alphadon,
Didelphodon,
Pediomys en Protalphadon (
Metatheria),
Bubodens, Cimexomys, Cimolodon,
Meniscoessus en
Mesodma (
Multituberculata). Met deze zoogdierenfauna wordt de Fox Hills-formatie tot het eerste deel van het
NALMA Lancian gerekend.
Dinosauriërs uit de Fox Hills-formatie zijn
Denversaurus,
Edmontosaurus,
Triceratops,
Saurornitholestes en
Troodon. Daarnaast zijn fossielen gevonden van
krokodillen,
mosasuriërs,
schildpadden en
salamanders.
Zie foto Macrogryphosaurus.
Klik hier.
Een geslacht van dinosauriërs behorend tot de groep van de
Euornithopoda dat tijdens het Late Krijt leefde in het gebied van het huidige
Patagonië.
Macrogryphosaurus.
Zie foto Malarguesaurus.
Klik hier.
Een geslacht van
sauropode dinosauriërs behorend tot de
Titanosauria, dat tijdens het Late Krijt leefde in het gebied van het huidige
Argentinië.
Malarguesaurus.
Zie foto Mapusaurus.
Klik hier.
Een geslacht van
theropode dinosauriërs behorend tot de groep van de
Carnosauria dat tijdens het midden van het Krijt leefde in het gebied van het huidige
Argentinië.
Mapusaurus.
Zie foto Mirischia.
Klik hier.
Een geslacht van vleesetende
theropode dinosauriërs, behorend tot de groep van de
Coelurosauria, dat tijdens het vroege Krijt leefde in het gebied van het huidige
Brazilië.
Mirischia.
Zie foto Mosasaurus
Klik hier.
Ook wel maashagedis genoemd, is een geslacht uit de familie
Mosasauridae, een groep van uitgestorven sauriërs die in zee leefden. De eerste fossiele overblijfselen werden gevonden bij Maastricht in de
Sint-Pietersberg, die aan de oever van de rivier de
Maas (Latijn: Mosa) ligt.
Mosasaurus.
Zie foto Neuquensaurus.
Klik hier.
Een uitgestorven
monotypisch geslacht van plantenetende
sauropode dinosauriërs, behorend tot de
Titanosauria, dat tijdens het Laat-Krijt leefde in het gebied van het huidige
Argentinië.
Neuquensaurus.
Zie foto Noasaurus.
Klik hier.
Een uitgestorven.
monotypisch geslacht van vleesetende dinosauriërs dat leefde in het Laat-Krijt
Noasaurus.
Zie foto Nopcsaspondylus.
Klik hier.
Een geslacht van
sauropode dinosauriërs behorend tot de groep van de
Diplodocoidea dat in het Late Krijt (
Coniacien) leefde in wat nu
Argentinië is.
Nopcsaspondylus.
Zie foto Notoceratops.
Klik hier.
Een geslacht van plantenetende
ornithischische dinosauriërs dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige
Argentinië. De geslachtsnaam is afgeleid van het Klassiek Griekse notos, "het Zuiden", keras, "hoorn" en oops, "gezicht".
Notoceratops.
Zie foto Notohypsilophodon.
Klik hier.
Een geslacht van plantenetende
ornithischische dinosauriërs, behorend tot de groep van de
Euornithopoda, dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige
Argentinië.
NotohypsilophodonZie foto Orkoraptor.
Klik hier.
Een geslacht van vleesetende
theropode dinosauriërs behorend tot de
Tetanurae dat tijdens het Late Krijt leefde in het gebied van het huidige
Argentinië. De geslachtsnaam verwijst naar Orr-Korr, de "getande rivier", de naam die de plaatselijke stam van de Aoniken gebruikt voor de rivier
La Leona, en naar het Latijnse woord voor "rover", raptor.
Orkoraptor.
Zie foto Ornithocheirus.
Klik hier.
Een geslacht van
pterosauriërs, vliegende reptielen, behorend tot de groep van de
Pterodactyloidea, dat leefde tijdens het vroege Krijt. Het was daarmee een tijdgenoot van de dinosauriërs, hoewel het er niet toe behoorde.
OrnithocheirusZie foto Overosaurus.
Klik hier.
Een geslacht van plantenetende
sauropode dinosauriërs dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige
Argentinië.
Overosaurus.
Zie foto Oxalaia.
Klik hier.
Een vleesetend geslacht van
theropode dinosauriërs, behorend tot de groep van de
Spinosauroidea, dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige
Brazilië.
Oxalaia.
Zie foto Pamparapto.
Klik hier.
Een geslacht van
theropode dinosauriërs, behorend tot de groep van de
Maniraptora, dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige
Argentinië.
Pamparaptor.
Zie foto Panamericansaurus.
Klik hier.
Een geslacht van plantenetende
sauropode dinosauriërs, behorend tot de groep van de
Titanosauria, dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige
Argentinië. De soortaanduiding eert de familie Schroeder en had dus eigenlijk in het meervoud moeten staan wat "schroederorum" had opgeleverd.
Panamericansaurus.
Zie foto Petrobrasaurus.
Klik hier.
Een geslacht van
sauropode dinosauriërs, behorend tot de groep van de
Titanosauria, dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige
Argentinië. De geslachtsnaam is afgeleid van die van de oliemaatschappij. De soortaanduiding verwijst naar het olieveld.
Petrobrasaurus.
Zie foto Pitekunsaurus.
Klik hier.
Een geslacht van
sauropode dinosauriërs, behorend tot de groep van de
Titanosauria, dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige
Argentinië. De geslachtsnaam is afkomstig uit het
Mapudungun, de taal van de in het gebied inheemse
Mapuche en verwijst naar Macaya's beroep: pitëkun betekent "ontdekken".
Pitekunsaurus.
Zie foto Protoceratops.
Klik hier.
Een geslacht van plantenetende
ornithischische dinosauriërs, behorend tot de
Neoceratopia, dat tijdens het late Krijt leefde in het huidige gebied van
Mongolië en de
Volksrepubliek China.
Protoceratops.