Het CENOZOÏCUM. Klik hier

Het Holoceen omvat de afgelopen ruim elfduizend jaar. In deze korte periode vonden op wereldschaal dramatische veranderingen plaats. Het tijdvak is te typeren als het interglaciaal waarin de mens de aarde overneemt. Bijna alle uithoeken van de wereld raken bewoond en de natuurlijke ecosystemen worden steeds verder teruggedrongen. Dat geldt zeker voor België en Nederland, waar in een paar duizend jaar tijd een volledige transformatie heeft plaatsgevonden van bos- en moerasecosystemen naar een volledig door mensenhanden ingericht landschap. Dit is het gevolg van de overgang van een jagend en verzamelend bestaan naar  bronsbronstijdbuitelwolfcarolinaparkietcubaanse araCyprusdwergnijlpaarddierendodoEoceenerahaastsarendHoloceenhuiaijstijdijzerijzertijdklimaatkoalamakilabradoreendlagostomuslandbouwmammoetmammutmiddeleeuwenMioceenoerosolifantsvogelOligoceenPaleoceenPleistoceenPlioceenploegreuzenalkreuzenhertsivatheriumstellerzeekoetrekduifwolharige neushoorn[?]. De mens vestigde zich in nederzettingen en ging zijn woonomgeving aanpassen aan zijn behoeften. Bossen werden gekapt om ze in cultuur te brengen als bouwland voor het telen van gewassen.

Wereldwijd is het Holoceen de tijd waarin de zeespiegel snel steeg door het smelten van de poolkappen, om vervolgens zo'n vijfduizend jaar geleden te stabiliseren rond het huidige niveau. Tegen die tijd kwamen ook de grenzen van de belangrijkste wereldecosystemen, zoals woestijnen en gematigde bossen, op hun huidige plaats te liggen. Al vele duizenden jaren blijft het  bronsbronstijdbuitelwolfcarolinaparkietcubaanse araCyprusdwergnijlpaarddierendodoEoceenerahaastsarendHoloceenhuiaijstijdijzerijzertijdklimaatkoalamakilabradoreendlagostomuslandbouwmammoetmammutmiddeleeuwenMioceenoerosolifantsvogelOligoceenPaleoceenPleistoceenPlioceenploegreuzenalkreuzenhertsivatheriumstellerzeekoetrekduifwolharige neushoorn[?] redelijk stabiel. In eerdere tussenijstijden waren forse klimaatschommelingen eerder regel dan uitzondering. Met de opkomst van de mens zijn er overal ter wereld vele dieren en zelfs ecosystemen (vrijwel) verdwenen. Zo zul je bijna nergens in West-Europa nog echt oerbos of roedels wolven tegenkomen, terwijl ze hier van nature wel thuishoren.

In de beginfase van het Holoceen steeg de zeespiegel snel. Ongeveer zevenduizend jaar geleden lagen grote delen van de kusten van West-Europa in zee en was er sprake van een brede waddenkust. Aan de landkant van de kustvlakte ontwikkelden zich zoetwatermoerassen, die het hele laagland besloegen toen de zeespiegelstijging eenmaal afnam. Er ontstonden rivierengebieden met dynamische rivierlopen en oeverwallen naast moerassige komgronden. Op de hogere zandgronden ontwikkelden zich gematigde eiken- en lindebossen en hoogveenmoerassen.

In de loop van het Holoceen verdwenen veel grote  bronsbronstijdbuitelwolfcarolinaparkietcubaanse araCyprusdwergnijlpaarddierendodoEoceenerahaastsarendHoloceenhuiaijstijdijzerijzertijdklimaatkoalamakilabradoreendlagostomuslandbouwmammoetmammutmiddeleeuwenMioceenoerosolifantsvogelOligoceenPaleoceenPleistoceenPlioceenploegreuzenalkreuzenhertsivatheriumstellerzeekoetrekduifwolharige neushoorn[?] uit het landschap door o.a. verlies van leefomgeving en overbejaging. Met de mens verschenen nieuwe bewoners van ons landschap, zoals koeien, varkens en schapen. Bossen werden steeds verder teruggedrongen en vervangen door halfopen cultuurlandschappen. De ontbossing bereikte zijn hoogtepunt in de  bronsbronstijdbuitelwolfcarolinaparkietcubaanse araCyprusdwergnijlpaarddierendodoEoceenerahaastsarendHoloceenhuiaijstijdijzerijzertijdklimaatkoalamakilabradoreendlagostomuslandbouwmammoetmammutmiddeleeuwenMioceenoerosolifantsvogelOligoceenPaleoceenPleistoceenPlioceenploegreuzenalkreuzenhertsivatheriumstellerzeekoetrekduifwolharige neushoorn[?]. Op de ontbossingsplaatsen ontstonden heidevelden en zandverstuivingen.

In het begin van het Holoceen lag de zeespiegel dertig tot veertig meter lager, maar door water afkomstig van smeltende landijskappen stegen de waterstanden wereldwijd in rap tempo. De zee naderde vanuit het Kanaal en vanuit het noordwesten. De eerste duizend jaar van het Holoceen vindt men wat planten betreft berken, dennen en kruiden (waaronder heide). De beginperiode van het Holoceen valt in de Midden-Steentijd (Mesolithicum, ca. 8800-4900 voor Christus). De mensen waren kleine groepjes jagers/verzamelaars die niet aan een vaste plaats waren gebonden. Ze namen wat ze aan voedsel en grondstoffen nodig hadden uit de natuur maar verstoorden het ecologische evenwicht niet. Ze maakten hun werktuigen van botten, hout en vuursteen. Mesolithische mensen behoorden tot de zogenaamde Maglemosecultuur, die ook bekend is uit Denemarken.

Ongeveer duizend jaar na het begin van het Holoceen komen eik, els, hazelaar en iep of olm sterk op en worden de bossen diverser van samenstelling. Tegelijkertijd verliezen den en berk terrein. Dieren zoals everzwijn, ree, vos, bruine beer, edelhert, eland, oeros, wolf hadden de grote uitstervinggolf van de laatste ijstijd overleefd en kwamen veelvuldig voor.

Het middendeel van het Holoceen valt samen met de Jonge Steentijd (Neolithicum, ca. 5300-2000 v. Chr.). In deze periode deed de landbouw zijn intrede. Door het verbouwen van voedsel raakten mensen meer gebonden aan vaste woonplaatsen. Zowel de productie van aardewerkpotten, maar ook steen- en houtbewerking ontwikkelden zich verder. In het Neolithicum doet een nieuwe manier van steenbewerking zijn intrede. Uit vuursteen gekapte bijlen worden geslepen, zodat een scherpere snede ontstaat, die bovendien door bijslijpen voortdurend scherp te houden is. Dergelijke bijlen stelden de eerste landbouwers in staat om een begin te maken met de ontbossing. In het Neolithicum (ca. 4500 v. Chr.) bereikte de zeespiegel zijn huidige stand.

De intrede van  bronsbronstijdbuitelwolfcarolinaparkietcubaanse araCyprusdwergnijlpaarddierendodoEoceenerahaastsarendHoloceenhuiaijstijdijzerijzertijdklimaatkoalamakilabradoreendlagostomuslandbouwmammoetmammutmiddeleeuwenMioceenoerosolifantsvogelOligoceenPaleoceenPleistoceenPlioceenploegreuzenalkreuzenhertsivatheriumstellerzeekoetrekduifwolharige neushoorn[?] (een metaallegering) betekende een grote sprong voorwaarts voor de mens. Landbouwwerktuigen, ingewikkelde sieraden en veel verfijndere bouwconstructies behoorden nu tot de mogelijkheden. Tijdens de bronstijd (ca. 2000-800 v. Chr.) nam het landbouwareaal dan ook duidelijk toe.

In de  bronsbronstijdbuitelwolfcarolinaparkietcubaanse araCyprusdwergnijlpaarddierendodoEoceenerahaastsarendHoloceenhuiaijstijdijzerijzertijdklimaatkoalamakilabradoreendlagostomuslandbouwmammoetmammutmiddeleeuwenMioceenoerosolifantsvogelOligoceenPaleoceenPleistoceenPlioceenploegreuzenalkreuzenhertsivatheriumstellerzeekoetrekduifwolharige neushoorn[?]tijd (ca. 1200 - 800 v. Chr.) kwamen laaglanden weer vaker onder invloed van de zee: tijdens regelmatig optredende transgressies raakten stukken kust overspoeld. De culturele innovaties zetten in deze periode door, zoals het haakploeg, de voorloper van de  bronsbronstijdbuitelwolfcarolinaparkietcubaanse araCyprusdwergnijlpaarddierendodoEoceenerahaastsarendHoloceenhuiaijstijdijzerijzertijdklimaatkoalamakilabradoreendlagostomuslandbouwmammoetmammutmiddeleeuwenMioceenoerosolifantsvogelOligoceenPaleoceenPleistoceenPlioceenploegreuzenalkreuzenhertsivatheriumstellerzeekoetrekduifwolharige neushoorn[?].

De Romeinen (12 v. Chr. - 450 na Chr.) waren met hun wegen en bebouwing hun tijd ver vooruit.

Pas in de middeleeuwen (450-1500), vooral in de late middeleeuwen (1050-1500), werden vele veenmoerassen ontgonnen. Langs rivieren en de kust werden dijken aangelegd en veengebieden werden ontwaterd door het graven van sloten. Met de industriële revolutie kwam het stedenlandschap tot ontwikkeling. Een geologische blik op de nabije toekomst leert dat er twee belangrijke zaken zijn. Ten eerste is de verwachting voor de komende paar duizend jaar dat er een nieuwe  bronsbronstijdbuitelwolfcarolinaparkietcubaanse araCyprusdwergnijlpaarddierendodoEoceenerahaastsarendHoloceenhuiaijstijdijzerijzertijdklimaatkoalamakilabradoreendlagostomuslandbouwmammoetmammutmiddeleeuwenMioceenoerosolifantsvogelOligoceenPaleoceenPleistoceenPlioceenploegreuzenalkreuzenhertsivatheriumstellerzeekoetrekduifwolharige neushoorn[?] komt. Ten tweede zal een mogelijke zeespiegelrijzing door de klimaatopwarming vele kustgebieden doen overstromen met als gevolg, grote migatiebewegingen.

De Oude Steentijd (Het paleolithicum) eindigt officieel met het einde van het Pleistoceen. In de geschiedenis van de mens in Europa is het Holoceen de periode van de middensteentijd (Het mesolithicum) en jonge steentijd (Het Neolithicum), de  bronsbronstijdbuitelwolfcarolinaparkietcubaanse araCyprusdwergnijlpaarddierendodoEoceenerahaastsarendHoloceenhuiaijstijdijzerijzertijdklimaatkoalamakilabradoreendlagostomuslandbouwmammoetmammutmiddeleeuwenMioceenoerosolifantsvogelOligoceenPaleoceenPleistoceenPlioceenploegreuzenalkreuzenhertsivatheriumstellerzeekoetrekduifwolharige neushoorn[?] en de  bronsbronstijdbuitelwolfcarolinaparkietcubaanse araCyprusdwergnijlpaarddierendodoEoceenerahaastsarendHoloceenhuiaijstijdijzerijzertijdklimaatkoalamakilabradoreendlagostomuslandbouwmammoetmammutmiddeleeuwenMioceenoerosolifantsvogelOligoceenPaleoceenPleistoceenPlioceenploegreuzenalkreuzenhertsivatheriumstellerzeekoetrekduifwolharige neushoorn[?], waarna de geschreven geschiedenis begint.

Tijdens het Holoceen zijn onder andere de volgende gewervelde diersoorten uitgestorven: