MINERALEN - SILICATEN - NESOSILICATEN
Neptuniet
Neptuniet. Het mineraal neptuniet is een zeer zeldzaam kalium-natrium-lithium-titanium-nesosilicaat, met de chemische formule KNa2Li(Fe2+,Mn2+)2Ti2Si8O24. Neptuniet is genoemd naar de Romeinse god Neptunus. Anders dan de naam doet vermoeden, bevat het mineraal geen neptunium. Het werd in 1893 ontdekt in Groenland. Het zwartbruine tot dieprode neptuniet heeft een monoklien kristalstelsel. De kristallen zijn prismatisch of tabulair en zijn meestal zeer mooi gevormd (euhedrisch). Het breukvlak is conchoïdaal (schelpvormig) en heeft een goede splijting volgens het breukvlak. De hardheid is 5 tot 6 op de schaal van Mohs en de relatieve dichtheid bedraagt ongeveer 3,20 g/cm³. Het mineraal is noch magnetisch, noch radioactief. Het vertoont wel piëzoelektrische eigenschappen. Neptuniet is een begeleidend mineraal, wat betekent dat het een klein onderdeel vormt van enkele stollingsgesteenten die door vulkanische activiteit onder het aardoppervlak zijn ontstaan. Neptuniet wordt vaak samen gevonden met serpentiniet, benitoiet en natroliet. Neptuniet wordt naast Groenland, ook aangetroffen in San Benito County in Californië (Verenigde Staten), in de provincie Quebec (Canada) en op het Russische schiereiland Kola. Neptuniet is een zeldzaam mineraal, dat een vrij complexe kristalstructuur bezit. Neptunietkristallen zijn veelal prismatisch en gewoonlijk vierkant in dwarsdoorsnede. Ze bezitten een zeer onregelmatige symmetrie en vaak hebben de kristalassen een verschillende lengte; vandaar de monokliene kristalstructuur. Het is onoplosbaar in zoutzuur en wanneer het in een vlam wordt gehouden smelt het niet, maar worden er zwarte bolletjes gevormd.
Chemische formule: KNa2Li(Fe2+,Mn2+)2Ti2Si8O24 Kleur: Zwartbruin - dieprood Streepkleur: Bruin Hardheid: 5 - 6 Gemiddelde dichtheid: 3,19 - 3,23 g/cm3 Glans: Glasachtig Opaciteit: Opaak Breuk: Conchoïdaal Splijting: Goed Habitus: Prismatisch of tabulair Kristalstelsel: Monoklien Ruimtegroep: Bb {B1 1b} { Cc} {C1c1} Eenheidscel: a = 16,427 Å , b = 12,478 Å , c = 9,975 Å, β = 115,56° Brekingsindices: α = 1,69 - 1,6908, β = 1,6927 - 1,7, γ = 1,7194 - 1,736 Dubbele breking: δ = 0,029 - 0,045 Pleochroïsme: Geel-oranje tot dieprood Radioactiviteit: Bijna geen Magnetisme: Geen Bijzondere kenmerken: Piëzo-elektrisch effect
Ottreliet
Klik hier.
Het mineraal ottreliet is een mangaan-ijzer-magnesium-aluminium-silicaat met de chemische formule (Mn,Fe2+,Mg)2Al4Si2O10(OH)4. Het nesosilicaat behoort tot de chloritoïd-groep. Het pistachegroene ottreliet heeft een glasglans, een grijsgroene streepkleur en een perfecte splijting volgens het kristalvlak en een onduidelijke volgens. De gemiddelde dichtheid is 3,52 en de hardheid is 6,5 tot 7. Het kristalstelsel is monoklien en het mineraal is niet radioactief. Het mineraal ottreliet is genoemd naar de plaats waar het voor het eerst gevonden is; Ottré vlakbij Vielsalm. Het werd er in 1809 ontdekt. Het mineraal ottreliet wordt gevormd tijdens niet schuivende omstandigheden bij orogenese in aders en spleten in laag- en middelgradige metamorfe gesteenten. De typelocatie is Ottré in de Belgische Ardennen.
Kleur: Pistachegroen Streepkleur: Grijsgeel Hardheid: 6,5 - 7 Glans: glasachtig Opaciteit: Ondoorschijnend Kristalstelsel: Monoklien Vergelijkbare mineralen: Chloritoïd Radioactiviteit: Niet radioactief
Oursiniet
Klik hier.
Het mineraal oursiniet is een gehydrateerd kobalt-magnesium-uranium-silicaat met de chemische formule (Co,Mg)(H3O)2[(UO2)SiO4]2·3(H2O). Het behoort tot de nesosilicaten en is het enig bekende kobalthoudende silicaat. Het doorzichtige tot doorschijnende vaalgele oursiniet heeft een glasglans, het kristalstelsel is orthorombisch en de splijting is goed volgens een onbekend kristalvlak. De gemiddelde dichtheid is 3,674 en de hardheid is 3 tot 3,5. Oursiniet is zeer sterk radioactief. De gamma ray waarde volgens het American Petroleum Institute is 4.116.513,47. De naam van het mineraal oursiniet is afgeleid van het Franse woord oursin, dat "zee-egel" betekent, dit vanwege de vorm die het mineraal kan aannemen; een radiaal patroon van naaldvormige kristallen. Het mineraal oursiniet komt voornamelijk voor in de oxidatie zones van uraniumhoudend gesteente. De typelocatie is Shinkolobwe, Congo.
Spurriet
Het mineraal spurriet is een calcium-carbonaat-silicaat met de chemische formule Ca5(SiO4)2(CO3). Het behoort tot de nesosilicaten. Het doorschijnend tot doorzichtig grijswit tot grijze of grijsroze spurriet heeft een glasglans, een witte streepkleur en een duidelijke splijting volgens het kristalvlak. De gemiddelde dichtheid is 3 en de hardheid is 5. Het kristalstelsel is monoklien en het mineraal is niet radioactief. Het mineraal spurriet komt met name voor in contactmetamorf gesteente, met name op het grensvlak van kalksteen en dioriet. De typelocatie is het Velardena mijnbouwgebied in Mexico. Het wordt ook gevonden in Camphouse, Ardnamurchan, Argyll, Schotland, Verenigd Koninkrijk en op de South Sister Peak, Tres Hermanas-gebergte, Luna county, New Mexico, Verenigde Staten.
Tainioliet
Klik hier.
Het mineraal tainioliet is een kalium-lithium-magnesium-fluor-fylosilicaat met de chemische formule KLiMg2Si4O10F2. Het is een mica, behorend tot de biotietgroep. Het kleurloze of bruingroene tainioliet heeft een glasglans en een witte streepkleur. Het kristalstelsel is monoklien en de splijting is perfect volgens het kristalvlak. De gemiddelde dichtheid is 2,9 en de hardheid is 2,5 tot 3. De radioactiviteit van tainioliet is nauwelijks meetbaar. De gamma ray waarde volgens API is 137,57. De naam van het mineraal tainioliet is afgeleid van Oudgrieks ταινία (tainia), "band" of "strook", referend aan de vorm waarin het mineraal vaak voorkomt. Tainioliet wordt, zoals de meeste lithiumhoudende mineralen, voornamelijk gevormd in pegmatieten, voornamelijk van nefelien-syeniet samenstelling. De typelocatie is Narsarsuk, zuid-Groenland. Het wordt ook gevonden in de Magnet Cove, Hot Spring County, Arkansas, Verenigde Staten.
Tephroiet of tefroiet
Het mineraal tefroiet is een mangaan-silicaat met de chemische formule Mn2+2SiO4. Het mineraal behoort tot de nesosilicaten en behoort in ruime zin tot de olivijnen. Het doorzichtig tot doorschijnend grijze, olijfgroene, groenblauwe, rode of roodbruine tefroiet heeft een glas- tot vetglans, een grijze streepkleur en de splijting van het mineraal is onduidelijk volgens het kristalvlak . Het kristalstelsel is orthorombisch. Tefroiet heeft een gemiddelde dichtheid van 4,25, de hardheid is 6,5 en het mineraal is niet radioactief. De naam van het mineraal tefroiet is afgeleid van het Griekse woord tephros, dat "as" of "asgrijs" betekent. Het mineraal tefroiet wordt gevormd bij contactmetamorfose van mangaan-houdende gesteenten. De typelocatie is Franklin en Sparta, New Jersey, Verenigde Staten. Het mineraal wordt ook gevonden in Långban en Jacobsberg in Värmland, Zweden, en in de N'Chwaning mijn in het Kalahari mangaanveld, Noordelijke Kaapprovincie, Zuid-Afrika.
Thoriet
Het mineraal thoriet is een thorium-silicaat met de chemische formule ThSiO4. Het behoort tot de nesosilicaten. Het oranje, geel- tot bruingele of donkerbruine thoriet heeft een lichtbruine streepkleur, het kristalstelsel is tetragonaal en de splijting is slecht volgens het kristalvlak. De gemiddelde dichtheid is 5,35 en de hardheid is 5. Thoriet is zeer sterk radioactief. De gamma ray waarde volgens het American Petroleum Institute is 1.281.657,29. De naam van het mineraal thoriet is afgeleid van de samenstelling; het element thorium. Het mineraal thoriet komt voornamelijk voor in augiet-syeniet gesteente. De typelocatie is het eiland Lovön in Noorwegen. Het wordt ook gevonden in de Kemp uranium Mijn, Cheddar, Cardiff Township, Ontario, Canada en in Balangoda, Ratnapura, provincie Sabaragamuwa, Sri Lanka.
Titaniet
Klik hier.
Het mineraal titaniet of sfeen is een fluor-houdend calcium-titanium-silicaat met de chemische formule CaTiSiO5. Zeldzame aardelementen als lanthanium, cerium, praseodymium, samarium en neodymium komen in kleine hoeveelheden in het mineraal voor. Het mineraal behoort tot de nesosilicaten. Het grijze, groene, gele, rode of roodbruine titaniet heeft een diamantglans, een roodwitte streepkleur en de splijting van het mineraal is duidelijk volgens het kristalvlak. Het kristalstelsel is monoklien. Titaniet heeft een gemiddelde dichtheid van 3,48, de hardheid is 5 tot 5,5 en het mineraal is, door de insluitsels van de zeldzame aardelementen, mild radioactief. De gamma ray waarde volgens het American Petroleum Institute is 3805,77. De naam van het mineraal titaniet is afgeleid van de samenstelling; het bevat het element titanium. Het mineraal titaniet is een algemeen voorkomend mineraal in felsische dieptegesteenten, pegmatieten, gneisen, schisten en skarns. De typelocatie is Passau, Beieren, Duitsland. Titaniet komt voor in de zandfractie van Nederlandse Kwartaire riviersedimenten. In de zware-mineraalanalyse zoals dat in Nederland bij de Rijks Geologische Dienst gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw plaats vond, wordt het mineraal ingedeeld bij de zogenoemde instabiele groep. Het wordt daarin tot de vulkanische mineralen gerekend. Er worden verschillende variëteiten onderscheiden waarvan er een karakteristiek voor Maaszanden is.
β-Uranofaan
Chemische formule: Ca(UO2)2[HSiO4]2·5(H2O) Kleur: Groen tot (bruin)geel Streepkleur: Lichtgeel Hardheid: 2,5-3 Gemiddelde dichtheid: 3,9 kg/dm3 Glans: Glasglans Opaciteit: Doorzichtig tot doorschijnend Splijting: Perfect tot matig Radioactiviteit: Zeer sterk
Klik hier.
Het mineraal β-uranofaan is een gehydrateerd-calcium-uranium-waterstof-silicaat. Het mineraal behoort tot de nesosilicaten. Het doorzichtig tot doorschijnend groene of (bruin)gele β-uranofaan heeft een glasglans, een lichtgele streepkleur en de splijting van het mineraal is perfect volgens het kristalvlak. Het kristalstelsel is monoklien. Uranofaan heeft een gemiddelde dichtheid van 3,9, de hardheid is 2,5 tot 3 en het mineraal is zeer sterk radioactief. De gamma ray waarde volgens het American Petroleum Institute is 4.485.425,45. Daarmee is het een van de meest radioactieve silicaten. De naam van het mineraal is afgeleid van uranofaan waaraan het chemisch gezien gelijk is. De typelocatie is Jáchymov in Tsjechië.
Willemiet
Het mineraal willemiet is een zink-silicaat met de chemische formule Zn2(SiO4). Het behoort tot de nesosilicaten. Het witte, gele, groene, roodbruine tot zwarte willemiet heeft een slechte splijting volgens kristalvlakken en een witte streep. De gemiddelde dichtheid is 4,05 en de hardheid van willemiet is 5,5. Het kristalstelsel is trigonaal en het mineraal is niet radioactief. Willemiet is genoemd naar de Nederlandse koning Willem I (1772 - 1843) door de ontdekker ervan, de in Brussel gevestigde Franse mineraloog Armand Lévy (1795-1841). Die ontdekte het in België in 1830, toen Willem I nog heerste over België, in de zinkmijn van Vieille Montagne. Willemiet wordt gevonden in metamorfe gesteenten in de VS en in Tsumeb, Namibië. De typelocatie is in Franklin, New Jersey, VS. Willemiet wordt gemijnd als zinkerts. Het wordt in de omgeving van de typelocatie gedolven door het Amerikaanse bedrijf. Zie museum. Franklin and Sterling Hill.
Zirkoon
Klik hier.
Het mineraal zirkoon is een zirkonium-silicaat met de chemische formule ZrSiO4. Het behoort tot de nesosilicaten. De natuurlijke kleur van zirkoon varieert van kleurloos, goudgeel en rood tot bruin. Zirkoon moet niet verward worden met de synthetische edelsteen kubisch zirkonia die een geliefde imitatie van diamant is. Sinds het ontstaan van de radiometrische datering kunnen zirkonen zich in een bijzondere belangstelling van geologen verheugen. Zirkonen bevatten in het algemeen kleine hoeveelheden radioactieve isotopen 235U, 238U en 232Th (van 10 ppm tot 5 massaprocent). Al deze isotopen vervallen uiteindelijk tot een isotoop van lood. Door de verhouding uranium/lood of thorium/lood te bepalen van de desbetreffende isotopen kan men de kristallisatietijd van het kristal bepalen en daarmee de ouderdom van het gesteente waar het zich in bevindt. Zirkonen zijn bijzonder goed bestand tegen verwering en zelfs extreme metamorfose, zij kunnen zelfs informatie over dit soort gebeurtenissen in hun isotoopverhoudingen vastleggen. De naam zirkoon is te herleiden tot het Perzische zargūn, dat goudkleurig betekent. Het is via onder meer het Arabisch en het Frans in het Nederlands terechtgekomen.Het woord jargon, waar men lichte zirkonen mee aanduidt, gaat terug op hetzelfde Perzische woord. Gele zirkoon wordt hyacint genoemd. Zirkoon is een opmerkelijk mineraal dat overal in de aardkorst voorkomt. Het wordt primair aangetroffen in magmatische gesteenten (als vroeg kristallisatie-product), en in metamorfe gesteenten (als product van rekristallisatie). In sedimentaire gesteenten vindt men dendritische (boomvormige vertakking) zirkonen die gevormd worden door erosie van getransporteerde en afgezette kristallen. De doorsnee grootte van zirkoon ligt tussen 100 - 300 μm (in graniet bijvoorbeeld), maar zo nu en dan worden exemplaren aangetroffen van enige centimeters (vooral in pegmatieten).
De oudste mineralen die tot nog toe op aarde gevonden zijn, zijn zirkonen uit de Jack Hills in de Narryer Gneiss Terrane, Yilgarn Kraton van West-Australië met een ouderdom (kristallisatietijd) van 4,404 Ga. Er zijn afzettingen van zware mineralen waarin zirkoon soms in lagen als voornaamste gesteente voorkomt. Dit soort afzettingen worden aangetroffen in India, de VS, Australië, Sri Lanka en Zuid-Afrika. Zirkoon is een van de "negen edelstenen" in de Thaise Orde van de Negen Edelstenen. Zirkoon komt voor in de zand-fractie van Nederlandse kwartaire riviersedimenten. In de zware-mineraalanalyse zoals dat in Nederland bij de Rijks Geologische Dienst gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw plaats vond, wordt het mineraal ingedeeld bij de zogenoemde stabiele groep. Vooral in maas-zanden komt zirkoon relatief veel voor.
Zirkonen worden commercieel voor de winning van het metaal zirkonium gewonnen. Zirkoon heeft een hoge brekingsindex (1,95) (vgl. diamant 2,4, zirkonia 2,2 en kwarts 1,5). Grotere exemplaren zijn een gezochte (half)edelsteen. Door een hittebehandeling kunnen bruine en troebele zirkonen een kleurverandering ondergaan. Zo ontstaan kleurloze, blauwe of goudgele stenen.
| Chemische formule: | KNa2Li(Fe2+,Mn2+)2Ti2Si8O24 |
| Kleur: | Zwartbruin - dieprood |
| Streepkleur: | Bruin |
| Hardheid: | 5 - 6 |
| Gemiddelde dichtheid: | 3,19 - 3,23 g/cm3 |
| Glans: | Glasachtig |
| Opaciteit: | Opaak |
| Breuk: | Conchoïdaal |
| Splijting: | Goed |
| Habitus: | Prismatisch of tabulair |
| Kristalstelsel: | Monoklien |
| Ruimtegroep: | Bb {B1 1b} { Cc} {C1c1} |
| Eenheidscel: | a = 16,427 Å , b = 12,478 Å , c = 9,975 Å, β = 115,56° |
| Brekingsindices: | α = 1,69 - 1,6908, β = 1,6927 - 1,7, γ = 1,7194 - 1,736 |
| Dubbele breking: | δ = 0,029 - 0,045 |
| Pleochroïsme: | Geel-oranje tot dieprood |
| Radioactiviteit: | Bijna geen |
| Magnetisme: | Geen |
| Bijzondere kenmerken: | Piëzo-elektrisch effect |
| Kleur: | Pistachegroen |
| Streepkleur: | Grijsgeel |
| Hardheid: | 6,5 - 7 |
| Glans: | glasachtig |
| Opaciteit: | Ondoorschijnend |
| Kristalstelsel: | Monoklien |
| Vergelijkbare mineralen: | Chloritoïd |
| Radioactiviteit: | Niet radioactief |
| Chemische formule: | Ca(UO2)2[HSiO4]2·5(H2O) |
| Kleur: | Groen tot (bruin)geel |
| Streepkleur: | Lichtgeel |
| Hardheid: | 2,5-3 |
| Gemiddelde dichtheid: | 3,9 kg/dm3 |
| Glans: | Glasglans |
| Opaciteit: | Doorzichtig tot doorschijnend |
| Splijting: | Perfect tot matig |
| Radioactiviteit: | Zeer sterk |
De oudste mineralen die tot nog toe op aarde gevonden zijn, zijn zirkonen uit de Jack Hills in de Narryer Gneiss Terrane, Yilgarn Kraton van West-Australië met een ouderdom (kristallisatietijd) van 4,404 Ga. Er zijn afzettingen van zware mineralen waarin zirkoon soms in lagen als voornaamste gesteente voorkomt. Dit soort afzettingen worden aangetroffen in India, de VS, Australië, Sri Lanka en Zuid-Afrika. Zirkoon is een van de "negen edelstenen" in de Thaise Orde van de Negen Edelstenen. Zirkoon komt voor in de zand-fractie van Nederlandse kwartaire riviersedimenten. In de zware-mineraalanalyse zoals dat in Nederland bij de Rijks Geologische Dienst gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw plaats vond, wordt het mineraal ingedeeld bij de zogenoemde stabiele groep. Vooral in maas-zanden komt zirkoon relatief veel voor.
Zirkonen worden commercieel voor de winning van het metaal zirkonium gewonnen. Zirkoon heeft een hoge brekingsindex (1,95) (vgl. diamant 2,4, zirkonia 2,2 en kwarts 1,5). Grotere exemplaren zijn een gezochte (half)edelsteen. Door een hittebehandeling kunnen bruine en troebele zirkonen een kleurverandering ondergaan. Zo ontstaan kleurloze, blauwe of goudgele stenen.