STERRENBEELDEN (deel 1)
Zie ook: beroemde personen en begrippen uit de Grieks-Romeinse godsdienst en mythologie. Klik hier.
Een sterrenbeeld is een verzameling sterren die ogenschijnlijk een figuur vormt als men ze door lijnen zou verbinden. De sterren van een sterrenbeeld lijken dichtbij elkaar te staan aan het hemelgewelf in een herkenbare vorm. Sterrenbeelden krijgen de naam die de menselijke fantasie heeft gegeven aan de vorm. Reeds in de oudheid herkende men bepaalde patronen aan de nachtelijke hemel waaraan men macht toeschreef. Meestal bevinden zich een of meer heldere sterren in de figuur. De samenstand is in de meeste gevallen slechts een schijnbare: de sterren staan ten opzichte van elkaar zeer ver weg.
Naamgeving
In de klassieke oudheid was er een lijst van sterrenbeelden die opgesteld was door Ptolemeus. Veel van de sterrenbeelden die vanaf het noordelijk halfrond te zien zijn hebben nog steeds de namen die hij gebruikte. Het enige sterrenbeeld van Ptolemeus dat 'vervallen' is is het Schip Argo (Argo Navis). Omdat dit een onpraktisch groot stuk van de hemel beslaat is het opgedeeld in vier kleinere beelden, t.w. Carina (Kiel), Puppis (Achtersteven), Pyxis (Kompas) en Vela (Zeilen).
De sterrenbeelden die te zien zijn vanaf de landen van de klassieke oudheid hebben veelal namen gekregen die afkomstig zijn uit de Griekse of Romeinse mythologie of van dieren. Vanaf de breedte van de Middellandse Zee is echter niet de gehele hemel te zien. Naarmate de ontdekking van de wereld en dus ook van de hemelkoepel vorderde zijn de nieuwe sterrenbeelden vaak genoemd naar navigatiehulpmiddelen of andere zaken die toen "high-tech" waren, zoals het slingeruurwerk en de microscoop.
De huidige indeling in sterrenbeelden is voornamelijk gebaseerd op de sterrenatlas die in 1603 werd uitgegeven door Johannes Bayer. Hierbij maakte hij al gebruik van gegevens die door ontdekkingsreizigers zoals Cornelis de Houtman verzameld waren.
De Internationale Astronomische Unie (IAU) heeft rond 1930 de exacte begrenzingen en aanduidingen van alle 88 sterrenbeelden vastgesteld. Hierbij is niet meer de vorm van het sterrenbeeld bepalend maar het gebied aan de hemel. Op die manier kan het sterrenbeeld gebruikt worden om objecten in dat gebied te benoemen.
Tekens van de dierenriem
Twaalf van de bekendste sterrenbeelden zijn de tekens van de dierenriem of Zodiak: dit zijn 12 sterrenbeelden waardoor de Zon schijnbaar beweegt gedurende het jaar, de ecliptica. De klassieke verdeling van één sterrenbeeld per maand klopt niet helemaal, de Zon staat niet even lang in alle sterrenbeelden en er is een 13de sterrenbeeld Slangendrager (Ophiuchus) waar de ecliptica ook doorheen loopt. Ook verschuift het lentepunt door de precessie met ongeveer één sterrenbeeld (30°) per 2150 jaar, waardoor de tijdstippen dat de Zon in een sterrenbeeld staat verschuiven. De klassieke verdeling berekende het jaar met de Aarde als middelpunt, de huidige verdeling van twaalf maanden is van het zonnejaar.
Namen van sterren in sterrenbeelden
Niet alle sterren hebben een unieke naam. Johannes Bayer heeft met zijn atlas ook de methode geïntroduceerd om de sterren van een sterrenbeeld te noemen naar het sterrenbeeld waar ze in staan, en ze naargelang hun helderheid of magnitude een Griekse letter mee te geven in volgorde van het Grieks alfabet. Alpha is dan de helderste, beta de op één na helderste en zo verder. Tevens speelde de volgorde van opkomen aan de horizon en positie van de ster in het sterrenbeeld mee. Zo is b.v. alpha Ursa Majoris de ster Dubhe in de Grote Beer (Ursa Major) en beta Ursa Majoris de ster Merak.
Hoewel epsilon Ursae Majoris (Alioth) nog net een fractie helderder is dan Dubhe (alpha), is Dubhe door Bayer als alpha aangewezen vanwege de positie van de ster in het sterrenbeeld. Hetzelfde is gebeurd in het sterrenbeeld Tweelingen (Gemini). Hoewel Pollux (beta Geminorum) helderder is dan Castor (alpha Geminorum), is eerstgenoemde de tweede ster van het sterrenbeeld, omdat Castor eerder opkomt dan Pollux in het oosten.
Later bleek overigens het aantal letters onvoldoende en zijn er verschillende andere systemen verzonnen. John Flamsteed gebruikte nummers in plaats van Griekse letters, en latere stercatalogi hebben meestal een nummersysteem dat onafhankelijk is van de sterrenbeelden.
CIRCUMPOLAIRE STERREN NOORDELIJK HALFROND. Klik hier.
Sterren en sterrenbeelden die het gehele jaar zichtbaar zijn aan de hemel noemt men circumpolair. Weliswaar worden sterren overdag overstraald door de Zon, maar het gaat erom dat hun min of meer dagelijkse banen helemaal boven de horizon liggen. Normaal heeft het begrip circumpolair betrekking op de Aarde, maar een ster kan ook circumpolair zijn ten opzichte van een waarnemer op een ander hemellichaam. Of een object circumpolair is, hangt af van de breedtegraad van de waarnemer.
Een sterrenbeeld of sternevel kan op het laagste punt van zijn baan gedeeltelijk achter de horizon schuilgaan. Zo'n object wordt gedeeltelijk circumpolair genoemd. Ten opzichte van de Benelux is bijvoorbeeld Andromeda deels circumpolair.
Principe
Omdat de Aarde dagelijks om haar as wentelt, lijkt elke ster en elk sterrenbeeld in een siderische dag of sterrendag (iets minder dan 24 uur) een cirkelvormige baan aan de hemel te beschrijven, en bij sommige sterren ligt een deel van die cirkel beneden de horizon. Maar omdat de aardas nagenoeg gericht is op de poolster, zullen de sterren die daar in de buurt staan nooit ondergaan of opkomen. Omdat zij een volledig zichtbare cirkel beschrijven rond de hemelpool, noemt men deze sterren circumpolair, in tegenstelling tot sterren die men in het oosten ziet opgaan en in het westen ondergaan, zoals de sterrenbeelden van de dierenriem. Sterrenbeelden en sternevels kunnen deels circumpolair zijn, omdat ze zichtbare afmetingen hebben.
De grootte van het circumpolaire gebied is afhankelijk van de plaats op Aarde (of op een andere planeet) waar men zich bevindt: vanaf de evenaar kan de hemelpool niet worden gezien. Alle sterren komen daar op en gaan weer onder. De beide hemelpolen liggen daar namelijk op de horizon. Op de polen is de hele zichtbare hemelkoepel circumpolair. Ten zuiden van de evenaar zullen sterrenbeelden rond de zuidelijke hemelpool circumpolair zijn.
Berekening
Wie weet op welke breedtegraad hij zich bevindt, kan de grens eenvoudig bepalen: men trekt van 90 (graden) de geografische breedte van de waarnemer af. Sterren met een declinatie groter dan het gevonden getal zijn circumpolair. Sterren die op het andere halfrond op dezelfde breedte circumpolair zijn, komen op de plaats van de waarnemer nooit boven de horizon.
Veranderende circumpolariteit
Op hoge breedtes, boven de poolcirkel, gaat de Zon in een gedeelte van het jaar niet onder, dus men zou de Zon daar 's zomers als circumpolair kunnen beschouwen, maar normaal gesproken heeft de term geen betrekking op de Zon, gezien vanaf de Aarde. Voor alle andere sterren hangt het niet van het seizoen af of ze circumpolair zijn. Wel verandert de stand van de aardas en van de Aarde sterk ten opzichte van de sterren, in een cyclus van een kleine 26 000 jaar. Door deze precessie verandert de declinatie van alle sterren en worden dus andere sterren circumpolair. Andere bewegingen van de Aarde, zoals de nutatie, zijn veel kleiner en hebben nauwelijks invloed.
Geheel circumpolair in de België, Nederland, Groot Hertogdom Luxemburg
Cassiopeia: klik hier of klik hier of klik hier.
Cepheus: klik hier of klik hier.
Giraffe: klik hier of klik hier.
Kleine Beer met de Poolster: klik hier of klik hier of klik hier.
Gedeeltelijk circumpolair in de België, Nederland, Groot Hertogdom Luxemburg
Andromeda: klik hier of klik hier of klik hier.
Draak: klik hier of klik hier of klik hier.
Grote Beer: klik hier of klik hier.
Hagedis: klik hier of klik hier.
Hercules: klik hier of klik hier.
Kleine Leeuw (zeer klein deel): klik hier of klik hier of klik hier.
Lier met Wega: klik hier of klik hier of klik hier.
Lynx: klik hier of klik hier.
Noorderkroon (zeer klein deel): klik hier of klik hier.
Ossenhoeder: klik hier of klik hier .
Perseus: klik hier of klik hier.
Voerman: klik hier of klik hier.
Zwaan: klik hier of klik hier.
DE DIERENREIM OF ZODIAK
De dierenriem of zodiak is een ongeveer 20 graden brede zone aan de hemelbol, waarbinnen de schijnbare banen van de Zon, de maan en de planeten verlopen.
De beweging van de Zon en de voortdurende verandering van de sterrenhemel heeft de mens van oudsher gefascineerd. De sterrenhemel draait iedere dag van oost naar west om een vaste pool. Op het noordelijk halfrond is deze pool op minder dan 1 graad van de poolster verwijderd, wat het gemakkelijk maakt om zich te oriënteren. De sterren rond de poolster bewegen zich in een concentrische cirkel om haar heen, zodat aan de oostelijke horizon voortdurend nieuwe sterrenbeelden opduiken die in het westen weer ondergaan. Zoals de Zon dag en nacht markeert, zo keert ze ook na verloop van een jaar terug op dezelfde plaats aan de sterrenhemel. Op basis van deze waarnemingen werden door verschillende oude beschavingen kalenders opgesteld, waarbij de maan de maanden aangaf en de baan van de Zon de periode van een jaar bepaalde. Tot de oudst bekende sterrenbeelden behoren de twaalf van de dierenriem. Aan deze tekens werd een bijzondere betekenis toegekend, omdat zij de achtergrond, het decor vormden waartegen Zon, maan en planeten zich schijnbaar voortbewogen. Deze baan, die in werkelijkheid de baan is die de Aarde om de Zon beschrijft, wordt ecliptica genoemd.
De ecliptica
Deze ecliptica, de gordel van de dierenriem, ligt scheef op de hemelequator, de denkbeeldige lijn van de aarde-equator in het oneindige doorgetrokken. Daardoor vormen die twee vlakken een hoek van 23,5 graden: de 'helling' van de ecliptica. Als gevolg daarvan zijn slechts 2 dagen per jaar dag en nacht even lang tijdens de zogenaamde 'equinoxen': bij het begin van de lente (ca. 21 maart) op 0 graden Ram en bij het begin van de herfst (ca. 23 september) op 0 graden Weegschaal.
Als startpunt van de dierenriem werd ca. 300 v.Chr. het lentepunt op 0 graden Ram gekozen. Dit is dus het tijdstip (omstreeks 21 maart) waarop de Zon in het snijpunt van dierenriem en de hemelequator treedt. Iemand die dus zegt 'Ik ben een Ram' is geboren in de maand volgend op 21 maart. Reeds de Griekse astronoom Hipparchus (2e eeuw v.Chr.) had opgemerkt dat het lentepunt stilaan verschoof in 'achterwaartse richting' langs de ecliptica. Hij berekende dat deze verschuiving ongeveer 1 graad per 72 jaar bedroeg. Van hem komt ook de naam van het verschijnsel dat hij 'precessie' doopte. Pas veel later zouden moderne natuurkundigen deze precessie vanuit een beweging van de Aarde zelf kunnen verklaren. De aardas staat immers scheef op haar omloopbaan, waardoor ze tijdens haar rotatie een soort 'kegelmantel' beschrijft. Ze wiebelt als het ware als een tol. Door deze beweging die 25800 jaar duurt voor hetzelfde uitgangspunt weer wordt bereikt, blijft de poolster niet precies in het noorden staan.
Het probleem van de precessie
Terwijl voor de astronomie deze precessie van groot belang is, heeft zij voor de astrologie geen betekenis. Voor haar zijn immers alleen de 'veranderlijke sterren' van belang, de planeten en hoe die zich vanuit de Aarde gezien lijken voort te bewegen langs de schijnbare baan van de Zon. Volgens oude astrologische tradities verdeelde men de weg die de Zon aflegde in twaalf parten of tekens met een lengte van 30 graden. In de loop van het jaar beweegt de Zon zich dan door alle tekens die voornamelijk levende wezens of dieren voorstellen. Omdat de tekens hoofdzakelijk dieren zijn, werd de strook van sterrenbeelden 'dierenriem' of zodiak genoemd (uit het Grieks: zooion = levend wezen of dier). Het enige niet-levende wezen uit de dierenriem, de Weegschaal, is pas in latere tijden toegevoegd. Aanvankelijk werden de schalen van de Weegschaal gezien als de klauwen van de Schorpioen.
TEKENS VAN DE DIERENRIEM
Naamgeving
In de klassieke oudheid was er een lijst van sterrenbeelden die opgesteld was door Ptolemeus. Veel van de sterrenbeelden die vanaf het noordelijk halfrond te zien zijn hebben nog steeds de namen die hij gebruikte. Het enige sterrenbeeld van Ptolemeus dat 'vervallen' is is het Schip Argo (Argo Navis). Omdat dit een onpraktisch groot stuk van de hemel beslaat is het opgedeeld in vier kleinere beelden, t.w. Carina (Kiel), Puppis (Achtersteven), Pyxis (Kompas) en Vela (Zeilen).
De sterrenbeelden die te zien zijn vanaf de landen van de klassieke oudheid hebben veelal namen gekregen die afkomstig zijn uit de Griekse of Romeinse mythologie of van dieren. Vanaf de breedte van de Middellandse Zee is echter niet de gehele hemel te zien. Naarmate de ontdekking van de wereld en dus ook van de hemelkoepel vorderde zijn de nieuwe sterrenbeelden vaak genoemd naar navigatiehulpmiddelen of andere zaken die toen "high-tech" waren, zoals het slingeruurwerk en de microscoop.
De huidige indeling in sterrenbeelden is voornamelijk gebaseerd op de sterrenatlas die in 1603 werd uitgegeven door Johannes Bayer. Hierbij maakte hij al gebruik van gegevens die door ontdekkingsreizigers zoals Cornelis de Houtman verzameld waren.
De Internationale Astronomische Unie (IAU) heeft rond 1930 de exacte begrenzingen en aanduidingen van alle 88 sterrenbeelden vastgesteld. Hierbij is niet meer de vorm van het sterrenbeeld bepalend maar het gebied aan de hemel. Op die manier kan het sterrenbeeld gebruikt worden om objecten in dat gebied te benoemen.
Tekens van de dierenriem
Twaalf van de bekendste sterrenbeelden zijn de tekens van de dierenriem of Zodiak: dit zijn 12 sterrenbeelden waardoor de Zon schijnbaar beweegt gedurende het jaar, de ecliptica. De klassieke verdeling van één sterrenbeeld per maand klopt niet helemaal, de Zon staat niet even lang in alle sterrenbeelden en er is een 13de sterrenbeeld Slangendrager (Ophiuchus) waar de ecliptica ook doorheen loopt. Ook verschuift het lentepunt door de precessie met ongeveer één sterrenbeeld (30°) per 2150 jaar, waardoor de tijdstippen dat de Zon in een sterrenbeeld staat verschuiven. De klassieke verdeling berekende het jaar met de Aarde als middelpunt, de huidige verdeling van twaalf maanden is van het zonnejaar.
Namen van sterren in sterrenbeelden
Niet alle sterren hebben een unieke naam. Johannes Bayer heeft met zijn atlas ook de methode geïntroduceerd om de sterren van een sterrenbeeld te noemen naar het sterrenbeeld waar ze in staan, en ze naargelang hun helderheid of magnitude een Griekse letter mee te geven in volgorde van het Grieks alfabet. Alpha is dan de helderste, beta de op één na helderste en zo verder. Tevens speelde de volgorde van opkomen aan de horizon en positie van de ster in het sterrenbeeld mee. Zo is b.v. alpha Ursa Majoris de ster Dubhe in de Grote Beer (Ursa Major) en beta Ursa Majoris de ster Merak.
Hoewel epsilon Ursae Majoris (Alioth) nog net een fractie helderder is dan Dubhe (alpha), is Dubhe door Bayer als alpha aangewezen vanwege de positie van de ster in het sterrenbeeld. Hetzelfde is gebeurd in het sterrenbeeld Tweelingen (Gemini). Hoewel Pollux (beta Geminorum) helderder is dan Castor (alpha Geminorum), is eerstgenoemde de tweede ster van het sterrenbeeld, omdat Castor eerder opkomt dan Pollux in het oosten.
Later bleek overigens het aantal letters onvoldoende en zijn er verschillende andere systemen verzonnen. John Flamsteed gebruikte nummers in plaats van Griekse letters, en latere stercatalogi hebben meestal een nummersysteem dat onafhankelijk is van de sterrenbeelden.
Een sterrenbeeld of sternevel kan op het laagste punt van zijn baan gedeeltelijk achter de horizon schuilgaan. Zo'n object wordt gedeeltelijk circumpolair genoemd. Ten opzichte van de Benelux is bijvoorbeeld Andromeda deels circumpolair.
Principe
Omdat de Aarde dagelijks om haar as wentelt, lijkt elke ster en elk sterrenbeeld in een siderische dag of sterrendag (iets minder dan 24 uur) een cirkelvormige baan aan de hemel te beschrijven, en bij sommige sterren ligt een deel van die cirkel beneden de horizon. Maar omdat de aardas nagenoeg gericht is op de poolster, zullen de sterren die daar in de buurt staan nooit ondergaan of opkomen. Omdat zij een volledig zichtbare cirkel beschrijven rond de hemelpool, noemt men deze sterren circumpolair, in tegenstelling tot sterren die men in het oosten ziet opgaan en in het westen ondergaan, zoals de sterrenbeelden van de dierenriem. Sterrenbeelden en sternevels kunnen deels circumpolair zijn, omdat ze zichtbare afmetingen hebben.
De grootte van het circumpolaire gebied is afhankelijk van de plaats op Aarde (of op een andere planeet) waar men zich bevindt: vanaf de evenaar kan de hemelpool niet worden gezien. Alle sterren komen daar op en gaan weer onder. De beide hemelpolen liggen daar namelijk op de horizon. Op de polen is de hele zichtbare hemelkoepel circumpolair. Ten zuiden van de evenaar zullen sterrenbeelden rond de zuidelijke hemelpool circumpolair zijn.
Berekening
Wie weet op welke breedtegraad hij zich bevindt, kan de grens eenvoudig bepalen: men trekt van 90 (graden) de geografische breedte van de waarnemer af. Sterren met een declinatie groter dan het gevonden getal zijn circumpolair. Sterren die op het andere halfrond op dezelfde breedte circumpolair zijn, komen op de plaats van de waarnemer nooit boven de horizon.
Veranderende circumpolariteit
Op hoge breedtes, boven de poolcirkel, gaat de Zon in een gedeelte van het jaar niet onder, dus men zou de Zon daar 's zomers als circumpolair kunnen beschouwen, maar normaal gesproken heeft de term geen betrekking op de Zon, gezien vanaf de Aarde. Voor alle andere sterren hangt het niet van het seizoen af of ze circumpolair zijn. Wel verandert de stand van de aardas en van de Aarde sterk ten opzichte van de sterren, in een cyclus van een kleine 26 000 jaar. Door deze precessie verandert de declinatie van alle sterren en worden dus andere sterren circumpolair. Andere bewegingen van de Aarde, zoals de nutatie, zijn veel kleiner en hebben nauwelijks invloed.
Geheel circumpolair in de België, Nederland, Groot Hertogdom Luxemburg
Cassiopeia: klik hier of klik hier of klik hier.
Cepheus: klik hier of klik hier.
Giraffe: klik hier of klik hier.
Kleine Beer met de Poolster: klik hier of klik hier of klik hier.
Gedeeltelijk circumpolair in de België, Nederland, Groot Hertogdom Luxemburg
Andromeda: klik hier of klik hier of klik hier.
Draak: klik hier of klik hier of klik hier.
Grote Beer: klik hier of klik hier.
Hagedis: klik hier of klik hier.
Hercules: klik hier of klik hier.
Kleine Leeuw (zeer klein deel): klik hier of klik hier of klik hier.
Lier met Wega: klik hier of klik hier of klik hier.
Lynx: klik hier of klik hier.
Noorderkroon (zeer klein deel): klik hier of klik hier.
Ossenhoeder: klik hier of klik hier .
Perseus: klik hier of klik hier.
Voerman: klik hier of klik hier.
Zwaan: klik hier of klik hier.
De beweging van de Zon en de voortdurende verandering van de sterrenhemel heeft de mens van oudsher gefascineerd. De sterrenhemel draait iedere dag van oost naar west om een vaste pool. Op het noordelijk halfrond is deze pool op minder dan 1 graad van de poolster verwijderd, wat het gemakkelijk maakt om zich te oriënteren. De sterren rond de poolster bewegen zich in een concentrische cirkel om haar heen, zodat aan de oostelijke horizon voortdurend nieuwe sterrenbeelden opduiken die in het westen weer ondergaan. Zoals de Zon dag en nacht markeert, zo keert ze ook na verloop van een jaar terug op dezelfde plaats aan de sterrenhemel. Op basis van deze waarnemingen werden door verschillende oude beschavingen kalenders opgesteld, waarbij de maan de maanden aangaf en de baan van de Zon de periode van een jaar bepaalde. Tot de oudst bekende sterrenbeelden behoren de twaalf van de dierenriem. Aan deze tekens werd een bijzondere betekenis toegekend, omdat zij de achtergrond, het decor vormden waartegen Zon, maan en planeten zich schijnbaar voortbewogen. Deze baan, die in werkelijkheid de baan is die de Aarde om de Zon beschrijft, wordt ecliptica genoemd.
De ecliptica
Deze ecliptica, de gordel van de dierenriem, ligt scheef op de hemelequator, de denkbeeldige lijn van de aarde-equator in het oneindige doorgetrokken. Daardoor vormen die twee vlakken een hoek van 23,5 graden: de 'helling' van de ecliptica. Als gevolg daarvan zijn slechts 2 dagen per jaar dag en nacht even lang tijdens de zogenaamde 'equinoxen': bij het begin van de lente (ca. 21 maart) op 0 graden Ram en bij het begin van de herfst (ca. 23 september) op 0 graden Weegschaal.
Als startpunt van de dierenriem werd ca. 300 v.Chr. het lentepunt op 0 graden Ram gekozen. Dit is dus het tijdstip (omstreeks 21 maart) waarop de Zon in het snijpunt van dierenriem en de hemelequator treedt. Iemand die dus zegt 'Ik ben een Ram' is geboren in de maand volgend op 21 maart. Reeds de Griekse astronoom Hipparchus (2e eeuw v.Chr.) had opgemerkt dat het lentepunt stilaan verschoof in 'achterwaartse richting' langs de ecliptica. Hij berekende dat deze verschuiving ongeveer 1 graad per 72 jaar bedroeg. Van hem komt ook de naam van het verschijnsel dat hij 'precessie' doopte. Pas veel later zouden moderne natuurkundigen deze precessie vanuit een beweging van de Aarde zelf kunnen verklaren. De aardas staat immers scheef op haar omloopbaan, waardoor ze tijdens haar rotatie een soort 'kegelmantel' beschrijft. Ze wiebelt als het ware als een tol. Door deze beweging die 25800 jaar duurt voor hetzelfde uitgangspunt weer wordt bereikt, blijft de poolster niet precies in het noorden staan.
Het probleem van de precessie
Terwijl voor de astronomie deze precessie van groot belang is, heeft zij voor de astrologie geen betekenis. Voor haar zijn immers alleen de 'veranderlijke sterren' van belang, de planeten en hoe die zich vanuit de Aarde gezien lijken voort te bewegen langs de schijnbare baan van de Zon. Volgens oude astrologische tradities verdeelde men de weg die de Zon aflegde in twaalf parten of tekens met een lengte van 30 graden. In de loop van het jaar beweegt de Zon zich dan door alle tekens die voornamelijk levende wezens of dieren voorstellen. Omdat de tekens hoofdzakelijk dieren zijn, werd de strook van sterrenbeelden 'dierenriem' of zodiak genoemd (uit het Grieks: zooion = levend wezen of dier). Het enige niet-levende wezen uit de dierenriem, de Weegschaal, is pas in latere tijden toegevoegd. Aanvankelijk werden de schalen van de Weegschaal gezien als de klauwen van de Schorpioen.
| Naam | Symbool | Astrologisch teken | Zon in teken vanaf ca. | Astronomisch sterrenbeeld | Zon in sterrenbeeld vanaf ca. | |
| Aries |  | Ram | 21 maart | Ram | 19 april | |
| Taurus |  | Stier | 20 april | Stier | 14 mei | |
| Gemini |  | Tweelingen | 21 mei | Tweelingen | 21 juni | |
| Cancer |  | Kreeft | 21 juni | Kreeft | 21 juli | |
| Leo |  | Leeuw | 23 juli | Leeuw | 11 augustus | |
| Virgo |  | Maagd | 23 augustus | Maagd | 17 september | |
| Libra |  | Weegschaal | 23 september | Weegschaal | 31 oktober | |
| Scorpius* |  | Schorpioen | 23 oktober | Schorpioen | 21 november | |
| Sagittarius |  | Boogschutter | 22 november | Boogschutter | 18 december | |
| Capricornus |  | Steenbok | 22 december | Steenbok | 21 januari | |
| Aquarius |  | Waterman | 20 januari | Waterman | 17 februari | |
| Pisces |  | Vissen | 19 februari | Vissen | 13 maart |
Ophiuchus: niet in tropische dierenriem. Slangendrager 30 november
STERRENBEELDEN OP HET NOORDELIJK HALFROND IN DE LENTE
Slangendrager (Ophiuchus)
Zichtbaar in mei - september voor waarnemers tussen de 90-ste en de 80-ste breedtegraad. In grootte is Ophiuchus het 11-de sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Hercules, Kop van de Slang (Serpens Caput), Weegschaal (Libra). Het sterrenbeeld is één van de 48 klassieke sterrenbeelden die worden beschreven in de Algamest van Ptolemeus. Ophiuchus maakt deel uit van de 13 sterrenbeelden die op de ecliptica liggen echter het is het enige dat geen deel uit maakt van de Dierenriem.
Mythologie
Waarschijnlijk is het afkomstig van Asclepius, de Griekse god van de medicijnen. Zo omschreven door Eudoxus (400-437 v.C.).
Het sterrenbeeld Ophiuchius staat midden tussen het sterrenbeeld Serpens (Slang). Het lichaam van Ophiuchus deelt Serpens op in Kop van de Slang (Serpens Caput) en Staart van de Slang (Serpens Cauda). Het zuidelijke deel van Ophiuchius bevat een erg dicht gedeelte van de melkweg. Het sterrenbeeld bevat daarom verschillende interessante deepsky-objecten. De sterren van Ophiuchius zijn redelijk helder: vijf sterren zijn helderder dan magnitude 3. De helderste ster, alpha Ophiuchi is ook bekend als Rasalhague of als Ras Alhague en maakt deel uit van de Siriusgroep. De ster staat relatief dichtbij de Aarde op een afstand van 54 lichtjaar. Ophiuchius heeft een stuk of zes dubbelsterren en verscheidende bolhopen. Ook het gebied rond rho Ophiuchi is interessant: dit gebied bevat verschillende waar stervorming plaatsvindt.
Mythologie
Waarschijnlijk is het afkomstig van Asclepius, de Griekse god van de medicijnen. Zo omschreven door Eudoxus (400-437 v.C.).
Het sterrenbeeld Ophiuchius staat midden tussen het sterrenbeeld Serpens (Slang). Het lichaam van Ophiuchus deelt Serpens op in Kop van de Slang (Serpens Caput) en Staart van de Slang (Serpens Cauda). Het zuidelijke deel van Ophiuchius bevat een erg dicht gedeelte van de melkweg. Het sterrenbeeld bevat daarom verschillende interessante deepsky-objecten. De sterren van Ophiuchius zijn redelijk helder: vijf sterren zijn helderder dan magnitude 3. De helderste ster, alpha Ophiuchi is ook bekend als Rasalhague of als Ras Alhague en maakt deel uit van de Siriusgroep. De ster staat relatief dichtbij de Aarde op een afstand van 54 lichtjaar. Ophiuchius heeft een stuk of zes dubbelsterren en verscheidende bolhopen. Ook het gebied rond rho Ophiuchi is interessant: dit gebied bevat verschillende waar stervorming plaatsvindt.
Raaf (Corvus)
Zichtbaar in maart - juni. In grootte is Raaf het 70-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Maagd (Virgo), Beker (Crater) en Waterslang (Hydra). Corvus is een klein, zwak en oud sterrenbeeld.
Mythologie
Corvus, werd door de oude Grieken raaf genoemd. Het verhaal gaat dat Apollo de raaf wegstuurde om water te gaan halen bij de nabije beker (sterrenbeeld Beker). De vogel verdeed echter zijn tijd met het eten van vijgen. Als excuus voor de verloren tijd viste de raaf de Waterslang (Hydra) uit het water. Met Hydra in zijn klauwen vloog hij terug naar Apollo. Ze werden alle drie door Apollo aan de hemel gezet: de kraai, de beker en de waterslang. Als straf werd Corvus veroordeeld tot eeuwige dorst. Corvus heeft maar een paar heldere sterren. Het sterrenbeeld heeft enkele dubbelsterren, een variabele ster en een merkwaardig deepsky object.
Dubbelsterren. Klik hier
Variabele sterren. Klik hier.
Mythologie
Corvus, werd door de oude Grieken raaf genoemd. Het verhaal gaat dat Apollo de raaf wegstuurde om water te gaan halen bij de nabije beker (sterrenbeeld Beker). De vogel verdeed echter zijn tijd met het eten van vijgen. Als excuus voor de verloren tijd viste de raaf de Waterslang (Hydra) uit het water. Met Hydra in zijn klauwen vloog hij terug naar Apollo. Ze werden alle drie door Apollo aan de hemel gezet: de kraai, de beker en de waterslang. Als straf werd Corvus veroordeeld tot eeuwige dorst. Corvus heeft maar een paar heldere sterren. Het sterrenbeeld heeft enkele dubbelsterren, een variabele ster en een merkwaardig deepsky object.
Dubbelsterren. Klik hier
- .
- ζ Corvi is een optische dubbelster Dit zijn sterren die bij elkaar aan de nachthemel verschijnen maar niet om elkaar heen draaien. Deze sterren kunnen miljoenen lichtjaren van elkaar verwijderd zijn maar door de positie van de Aarde lijkt het alsof ze bij elkaar horen.
- δ Corvi is een gefixeerde dubbelster: magnitude 3,0 en 9,2.
Variabele sterren. Klik hier.
- R Corvi is een langperiodieke veranderlijke ster. De helderheid varieert tussen magnitude 6,7 en 14,4 met een periode van 317 dagen.
Beker (Crater)
Het sterrenbeeld is zichtbaar voor waarnemers tussen de +65° en -90°. In april staat het sterrenbeeld het hoogst boven de horizon. In grootte is Crater het 53-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Leeuw(Leo), Sextant (Sextans), Waterslang (Hydra), Raaf (Corvus) en Maagd (Virgo).
Mythologie
Crater is de Beker van Apollo, daar lijkt het in de sterrenhemel ook een beetje op. De sterren zijn voornamelijk van de vierde magnitude. α Crateris is ook bekend als Alkes. Met β Crateris vormt alpha de voet van de drinkbeker. Alkes is een geel-oranje superreus met een diameter van ongeveer 15 zonsdiameters. De ster staat op een afstand van 110 lichtjaar. De helderste ster in Crater is δ Crateris, de bodem van de drinkbeker. De ster is zeven maal zo groot als de Zon en staat 73 lichtjaar van ons vandaan.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Mythologie
Crater is de Beker van Apollo, daar lijkt het in de sterrenhemel ook een beetje op. De sterren zijn voornamelijk van de vierde magnitude. α Crateris is ook bekend als Alkes. Met β Crateris vormt alpha de voet van de drinkbeker. Alkes is een geel-oranje superreus met een diameter van ongeveer 15 zonsdiameters. De ster staat op een afstand van 110 lichtjaar. De helderste ster in Crater is δ Crateris, de bodem van de drinkbeker. De ster is zeven maal zo groot als de Zon en staat 73 lichtjaar van ons vandaan.
Dubbelsterren. Klik hier.
- γ Crateris is een gefixeerde dubbelster van magnitude 4,1; de begeleider is van magnitude 9,6.
- ι Crateris is een nauwe dubbelster: 5,5 terwijl de begeleider een helderheid heeft van magnitude 11.
- ψ Crateris is een nog nauwere dubbelster.
Variabele sterren. Klik hier.
- De enige variabele is R Crateris. De helderheid varieert tussen 8,0 en 9,5 met een periode die rond de 160 dagen schommelt.
Waterslang (Hydra)
Zichtbaar in maart - mei. In Nederland en België komt het sterrenbeeld maar nauwelijks boven de horizon uit en is het dus slecht waarneembaar. In grootte is Hydra het 1-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Luchtpomp (Antlia), Kreeft (Cancer), Kleine Hond (Canis Minor), Centaurus, Raaf (Corvus), Beker (Crater), Leeuw (Leo), Weegschaal (Libra), Eenhoorn (Monoceros), Achtersteven (Puppis), Kompas (Pyxis), Sextant (Sextans) en Maagd (Virgo).
Mythologie
Net zoals enkele andere sterrenbeelden houdt Hydra verband met één van de opdrachten van Heracles. Hydra heeft te maken met de tweede opdracht van Heracles. Heracles had de Nemeische leeuw gedood en de beschermende huid van het beest als mantel om hem heen geslagen. Zo gekleed ging hij op zoek naar Hydra. Hydra was een gigantisch beest, lijkende op een hond met veel koppen. De mythen hebben het over vijf of zeven koppen. Zeven is een geaccepteerd aantal, wellicht doordat er zeven rivieren stromen in het gedeelte van het Griekse schiereiland waar het verhaal zich afspeelt.
Eén van deze koppen was onsterfelijk en daardoor was het beest dus ook onsterfelijk. De adem van Hydra was dodelijk. Met de hulp van Athena vond Heracles het nest van het beest en al snel was hij gewikkeld in een gevecht op leven en dood. Hij hakte één van de koppen af maar dit zorgde ervoor dat er meteen twee nieuwe voor in de plaats kwamen. Heracles riep zijn wagenmenner Lolaus om hulp. Lolatus wist met behulp van een brandende toorts het bloeden van de stomp te stoppen en voorkwam zo dat er nog meer hoofden uit de stomp groeiden. Tenslotte lukte het Heracles om het onsterfelijke hoofd af te hakken. Hij begroef het meteen onder een gigantische rots. Hij sneed het lichaam van Hydra open en dompelde al zijn pijlen in de giftige gal van het beest. Het minste krasje van één van deze pijlen zou onmiddellijk de dood tot gevolg hebben.
Als sterrenbeeld windt Hydra zich door een groot gedeelte van de sterrenhemel: als buur van Kreeft (Cancer), de Kreeft loopt het sterrenbeeld door in de zuidelijke sterrenhemel tot aan Centaurus.
Het sterrenbeeld kan het beste bekeken worden in maart en april. Om Hydra te vinden kan men Regulus van de Leeuw (Leo) als uitgangspunt gebruiken. Uitgaande van deze ster gaat men 20 graden naar beneden, men komt dan voorbij het onbeduidende sterrenbeeld Sextans, men komt dan bij de helderste ster van Hydra uit. α Hydrae is ook bekend onder de naam Alphard. men zit nu in het hart van Hydra. Om bij de kop te komen gaat men richting noordwesten. De staart van Hydra begint zich nog voorbij Spica (van de Maagd). Om de staart te zien moet men de rest van de nacht wachten totdat de sterren boven de horizon komen.
Hydra heeft enkele interessante deepsky objecten. De sterren zijn niet erg helder met uitzondering van Alphard (α Hydrae). Alphard is een reuzenster met een diameter van ongeveer 25x de Zon. De ster staat op een afstand van 89 lichtjaar en heeft een absolute helderheid van 95x de Zon.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Mythologie
Net zoals enkele andere sterrenbeelden houdt Hydra verband met één van de opdrachten van Heracles. Hydra heeft te maken met de tweede opdracht van Heracles. Heracles had de Nemeische leeuw gedood en de beschermende huid van het beest als mantel om hem heen geslagen. Zo gekleed ging hij op zoek naar Hydra. Hydra was een gigantisch beest, lijkende op een hond met veel koppen. De mythen hebben het over vijf of zeven koppen. Zeven is een geaccepteerd aantal, wellicht doordat er zeven rivieren stromen in het gedeelte van het Griekse schiereiland waar het verhaal zich afspeelt.
Eén van deze koppen was onsterfelijk en daardoor was het beest dus ook onsterfelijk. De adem van Hydra was dodelijk. Met de hulp van Athena vond Heracles het nest van het beest en al snel was hij gewikkeld in een gevecht op leven en dood. Hij hakte één van de koppen af maar dit zorgde ervoor dat er meteen twee nieuwe voor in de plaats kwamen. Heracles riep zijn wagenmenner Lolaus om hulp. Lolatus wist met behulp van een brandende toorts het bloeden van de stomp te stoppen en voorkwam zo dat er nog meer hoofden uit de stomp groeiden. Tenslotte lukte het Heracles om het onsterfelijke hoofd af te hakken. Hij begroef het meteen onder een gigantische rots. Hij sneed het lichaam van Hydra open en dompelde al zijn pijlen in de giftige gal van het beest. Het minste krasje van één van deze pijlen zou onmiddellijk de dood tot gevolg hebben.
Als sterrenbeeld windt Hydra zich door een groot gedeelte van de sterrenhemel: als buur van Kreeft (Cancer), de Kreeft loopt het sterrenbeeld door in de zuidelijke sterrenhemel tot aan Centaurus.
Het sterrenbeeld kan het beste bekeken worden in maart en april. Om Hydra te vinden kan men Regulus van de Leeuw (Leo) als uitgangspunt gebruiken. Uitgaande van deze ster gaat men 20 graden naar beneden, men komt dan voorbij het onbeduidende sterrenbeeld Sextans, men komt dan bij de helderste ster van Hydra uit. α Hydrae is ook bekend onder de naam Alphard. men zit nu in het hart van Hydra. Om bij de kop te komen gaat men richting noordwesten. De staart van Hydra begint zich nog voorbij Spica (van de Maagd). Om de staart te zien moet men de rest van de nacht wachten totdat de sterren boven de horizon komen.
Hydra heeft enkele interessante deepsky objecten. De sterren zijn niet erg helder met uitzondering van Alphard (α Hydrae). Alphard is een reuzenster met een diameter van ongeveer 25x de Zon. De ster staat op een afstand van 89 lichtjaar en heeft een absolute helderheid van 95x de Zon.
Dubbelsterren. Klik hier.
- β Hydrae bestaat uit twee nagenoeg even heldere sterren: magnitude 4,5 en 5.
- ε Hydrae is een meervoudige dubbelster: vier sterren zijn zichtbaar en een vijfde is berekend maar nog niet daadwerkelijk waargenomen.
- χ1 Hydrae is een dubbelster bestaande uit twee even heldere sterren van magnitude 5,8. Ze hebben een periode van 7,4 jaar. Het is een moeilijk waar te nemen dubbelster: een grote telescoop is noodzakelijk.
Variabele sterren. Klik hier.
- R Hydrae varieert in helderheid tussen magnitude 3,5 en 10,9 met een periode van 390 dagen. Het is één van de vroegst bekende variabele sterren: de helderheidsvariatie is al in 1704 waargenomen.
- T Hydrae heeft een kortere periode van 299 dagen. De helderheid wisselt tussen magnitude 6,7 en 13,5.</li
Eenhoorn (Monoceros)
Zichtbaar in december - april voor waarnemers tussen de 75-ste en de -85-ste breedtegraad. In grootte is Monoceros het 35-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Grote Hond (Canis Major), Kleine Hond (Canis Minor), Tweelingen (Gemini), Waterslang (Hydra), Haas (Lepus), Jager (Orion) en Achtersteven (Puppis).
Geflankeerd door Orion en de Kleine Hond (Canis Minor) met Tweelingen (Gemini) boven zich en de Grote Hond (Canis Major) onder zich wordt het zwakke sterrenbeeld Monoceros vaak over het hoofd gezien. Het sterrenbeeld wordt voor het eerst beschreven door de Nederlandse astronoom en theoloog Peter Plancius en wordt voor het eerst in 1624 op de sterrenkaarten van Jakob Bartsch (schoonzoon van de beroemde astronoom Johannes Kepler) ingetekend maar vermoedelijk is het sterrenbeeld al veel ouder. Heinrich Olbers en Ludwig Ideler geven aan dat het sterrenbeeld al op kaarten uit 156 is te vinden. Het sterrenbeeld werd ook al gevonden op oude Perzische kaarten.
De sterren zijn echter niet belangrijk. Monoceros heeft een aantal mooie deepsky objecten en een gigantisch dubbelstersysteem. De sterren van Monoceros zijn zwak: alpha Monocerotis haalt net magnitude 3,9. De rest is zwakker. β Monocerotis is een mooie
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Geflankeerd door Orion en de Kleine Hond (Canis Minor) met Tweelingen (Gemini) boven zich en de Grote Hond (Canis Major) onder zich wordt het zwakke sterrenbeeld Monoceros vaak over het hoofd gezien. Het sterrenbeeld wordt voor het eerst beschreven door de Nederlandse astronoom en theoloog Peter Plancius en wordt voor het eerst in 1624 op de sterrenkaarten van Jakob Bartsch (schoonzoon van de beroemde astronoom Johannes Kepler) ingetekend maar vermoedelijk is het sterrenbeeld al veel ouder. Heinrich Olbers en Ludwig Ideler geven aan dat het sterrenbeeld al op kaarten uit 156 is te vinden. Het sterrenbeeld werd ook al gevonden op oude Perzische kaarten.
De sterren zijn echter niet belangrijk. Monoceros heeft een aantal mooie deepsky objecten en een gigantisch dubbelstersysteem. De sterren van Monoceros zijn zwak: alpha Monocerotis haalt net magnitude 3,9. De rest is zwakker. β Monocerotis is een mooie
Dubbelsterren. Klik hier.
- β Monocerotis is een erg mooie drievoudige dubbelster die ook goed in kleine telescopen is te zien. De dubbelster werd voor het eerst beschreven door William Herschel in 1781. De sterren vormen een mooie driehoek die niet verandert: het is een gefixeerde dubbelster.
- ε Monocerotis is een gefixeerde dubbelster van magnitude 4,5 resp. 6,5.
- 15 Monocerotis, ook bekend als S Monocerotis is een meervoudige dubbelster bestaande uit zes sterren.
Variabele sterren. Klik hier.
- R Monocerotis is een onregelmatig veranderlijke ster die de kern vormt van Hubble's Veranderlijke nevel. Het is een RW Auriga veranderlijke. De helderheid varieert tussen magnitude 10 en 12.
- S Monocerotis is ook een onregelmatig veranderlijke. Het is de centrale ster van NGC2264. De ster heeft een helderheid van magnitude 4,5 maar soms valt de helderheid terug tot magnitude 5.
Kleine Hond (Canis Minor)
Zichtbaar in november - mei voor waarnemers tusen de 85-ste en -75-ste breedtegraad. In grootte is Canis Minor het 71-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Eenhoorn (Monoceros), Tweelingen (Gemini), Kreeft (Cancer) en Waterslang (Hydra).
Canis Minor is de tweede hond die de jager Orion begeleidt. Het enige belangwekkende aan Canis Minor is de hoofdster Procyon.
Procyon betekent: voor de hond en deze naam heeft de ster te danken aan het feit dat hij voor Sirius, de Hondsster, opkomt. De ster staat op een afstand van 11,44 lichtjaar.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Canis Minor is de tweede hond die de jager Orion begeleidt. Het enige belangwekkende aan Canis Minor is de hoofdster Procyon.
Procyon betekent: voor de hond en deze naam heeft de ster te danken aan het feit dat hij voor Sirius, de Hondsster, opkomt. De ster staat op een afstand van 11,44 lichtjaar.
Dubbelsterren. Klik hier.
- Procyon A en B vormen een zeer lastig te scheiden dubbelster. De begeleider is een witte dwerg met een diameter van 2x de Aarde. Deze witte dwerg werd pas in 1896 voor het eerst gescheiden waargenomen. De omloopsnelheid bedraagt 40,65 jaar.
Variabele sterren. Klik hier.
- β CMi is een γ-Cas-variabele.
Jachthonden (Canes Venatici)
Zichtbaar in december - september voor waarnemers tussen de 90-ste en de 0-de breedtegraad. In grootte is Canes Venatici het 38-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Grote Beer (Ursa Major), Ossenhoeder (Boötes) en Hoofdhaar (Coma Berenice).
Canes Venatici is één van de sterrenbeelden die zijn geïntroduceerd door Johannes Hevelius in 1690. Het stelt de twee honden Asterion en Chara voor aan de lijn bij Boötes terwijl ze de Grote Beer achterna zitten rond de hemelpool.
De sterren zijn redelijk zwak, voornamelijk van de vierde en vijfde magnitude. Het sterrenbeeld bevat verschillende dubbelsterren, een beroemde variabele ster en enkele mooie deep sky objecten.
α Canum Venaticorum is ook bekend onder de naam Cor Caroli (Hart van Karel). Veel bronnen noemen Edmond Halley als de naamgever. De ster is genoemd naar koning Karel II die in 1660 de monarchie in Groot-Brittannië herstelde.
De ster heeft een visuele magnitude van 2,9 en staat op een afstand van 110 lichtjaar van ons vandaan. De ster is ongeveer even groot als de Zon. Naast variabel heeft de ster ook nog een begeleider.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Canes Venatici is één van de sterrenbeelden die zijn geïntroduceerd door Johannes Hevelius in 1690. Het stelt de twee honden Asterion en Chara voor aan de lijn bij Boötes terwijl ze de Grote Beer achterna zitten rond de hemelpool.
De sterren zijn redelijk zwak, voornamelijk van de vierde en vijfde magnitude. Het sterrenbeeld bevat verschillende dubbelsterren, een beroemde variabele ster en enkele mooie deep sky objecten.
α Canum Venaticorum is ook bekend onder de naam Cor Caroli (Hart van Karel). Veel bronnen noemen Edmond Halley als de naamgever. De ster is genoemd naar koning Karel II die in 1660 de monarchie in Groot-Brittannië herstelde.
De ster heeft een visuele magnitude van 2,9 en staat op een afstand van 110 lichtjaar van ons vandaan. De ster is ongeveer even groot als de Zon. Naast variabel heeft de ster ook nog een begeleider.
Dubbelsterren. Klik hier.
- α2 en α1 CVn vormen een gefixeerd dubbelstersysteem (α2 is de hoofdster).
- 25 CVn (Struve 1768) is een visuele dubbelster met een periode van 240 jaar.
Variabele sterren. Klik hier.
- Y CVn wordt ook wel La Superba genoemd: de ster heeft een intense rode kleur.
- α2 CVn is het prototype van een categorie van variabele sterren. Dergelijke sterren hebben gewoonlijk een spectrum van B9 tot A5. In het spectrum komen bepaalde lijnen sterk voor. De helderheid van de ster varieert van magnitude 2,84 tot 2,98 met een periode van 5,5 dagen.
STERRENBEELDEN OP HET NOORDELIJK HALFROND IN DE ZOMER
Reeds besproken: Slangendrager (Ophiuchus). Zie hoger!
Pegasus
Zichtbaar in Juli - januari voor waarnemers tussen de 90-ste en de -65-ste breedtegraad. In grootte is Pegasus het 7-de sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Andromeda, Hagedis (Lacerta), Zwaan (Cygnus), Vosje (Vulpecula), Dolfijn (Delphinus), Veulen (Equuleus), Waterman (Aquarius) en Vissen (Pisces).
Mythologie
Het gevleugelde paard Pegasus vloog uit het hoofd van Medusa toen Perseus haar ronddraaide. Pegasus werd door Poseidon opgevoed. Athena gaf Pegasus aan Bellerophon die het gevleugelde dier inzette in de strijd tegen Chimaera een monsterachtige vrouw met drie hoofden.
Ook een tweede missie van Bellerophon met Pegasus liep succesvol af. Overmoedig door dit succes toog hij met het paard naar de berg Olympus, de woonplaats van de goden, alsof ook hij onsterfelijk was. Zeus stuurde een horzel die Pegasus in het achterste stak, Pegasus schrok hier zo van dat hij Bellerophon van zich afschudde. Pegasus ging alleen verder naar Olympus alwaar hij door Zeus werd opgevangen.
Pegasus is een opvallend sterrenbeeld dat onder andere het zogenaamde vierkant van Pegasus herbergt. De noordoostelijke ster (δ Pegasus) van het vierkant hoort nu toe aan Andromeda. Dit was nodig om dit sterrenbeeld een hoofd te geven. De sterren van Pegasus zijn allemaal van de derde en vierde grootte. Pegasus bevat verschillende interessante dubbelsterren en een heel mooi deepsky object. Pegasus is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Mythologie
Het gevleugelde paard Pegasus vloog uit het hoofd van Medusa toen Perseus haar ronddraaide. Pegasus werd door Poseidon opgevoed. Athena gaf Pegasus aan Bellerophon die het gevleugelde dier inzette in de strijd tegen Chimaera een monsterachtige vrouw met drie hoofden.
Ook een tweede missie van Bellerophon met Pegasus liep succesvol af. Overmoedig door dit succes toog hij met het paard naar de berg Olympus, de woonplaats van de goden, alsof ook hij onsterfelijk was. Zeus stuurde een horzel die Pegasus in het achterste stak, Pegasus schrok hier zo van dat hij Bellerophon van zich afschudde. Pegasus ging alleen verder naar Olympus alwaar hij door Zeus werd opgevangen.
Pegasus is een opvallend sterrenbeeld dat onder andere het zogenaamde vierkant van Pegasus herbergt. De noordoostelijke ster (δ Pegasus) van het vierkant hoort nu toe aan Andromeda. Dit was nodig om dit sterrenbeeld een hoofd te geven. De sterren van Pegasus zijn allemaal van de derde en vierde grootte. Pegasus bevat verschillende interessante dubbelsterren en een heel mooi deepsky object. Pegasus is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus.
Dubbelsterren. Klik hier.
- κ Pegasi is een nauwe dubbelster met een periode van 11,5 jaar. De sterren hebben helderheden van 4,8 resp. magnitude 5,3.
- Een andere dubbelster is 37 Pegasi met een omlooptijd van 140 jaar. De sterren zijn van magnitude 5,8 en 7,1. Ook 85 Pegasi is dubbel. De omlooptijd bedraagt 26,3 jaar. De sterren hebben helderheden van magnitude 5,8 resp. 5,9.
Variabele sterren. Klik hier.
- ε Pegasi is een onregelmatige veranderlijke. Deze superreus kan een magnitude bereiken van 0,7 maar ook afzwakken tot magnitude 3,5. De helderheid is gemiddeld 2,4.
Veulen of Paardje (Equuleus)
Zichtbaar in mei - januari. In grootte is Equuleus het 87-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Waterman (Aquarius), Dolfijn (Delphinus) en Pegasus. Equuleus is een van de kleinere sterrenbeelden aan de hemel. Het is een oud sterrenbeeld. Waarschijnlijk is het voor het eerst benoemd door de Griekse astronoom Hipparchus (146-127 v.C.). Hipparchus maakte de allereerste stercatalogus die 850 sterren bevatte. Hij is ook de uitvinder van de goniometrie. Het is niet bekend waar Equuleus vandaan komt. Van uit de mythologie zijn er geen verwijzingen te vinden. De originele naam is Al Faras al Auwal, in het Latijn Equus Primus: het eerste paard. Het sterrenbeeld komt kort voor Pegasus, het gevleugelde paard, op. De sterren van Equuleus zijn van de vijfde magnitude. De Arabische naam van α Equulei is Kitalpha: deel van het paard.
Dubbelsterren. Klik hier.
γ Equulei is een meervoudige dubbelster met zwakke begeleiders.
δ Equulei is een meervoudige systeem met de snelste visuele dubbelster die we kennen. De periode bedraagt slechts 5,7 jaar.
λ Equulei is een aantrekkelijke dubbelster. Beide sterren zijn van magnitude 7,4. Ze staan 2,8" van elkaar vandaan.
Dubbelsterren. Klik hier.
γ Equulei is een meervoudige dubbelster met zwakke begeleiders.
- Ster A-B; magnitude 4,7 en 11.
- Ster C: magnitude 12.
- Ster D is van magnitude 6.
δ Equulei is een meervoudige systeem met de snelste visuele dubbelster die we kennen. De periode bedraagt slechts 5,7 jaar.
- Ster A-B: magnitude 5,2 en 6,0.
- Ster C: magnitude 7.
- Ster D: magnitude 12,5.
λ Equulei is een aantrekkelijke dubbelster. Beide sterren zijn van magnitude 7,4. Ze staan 2,8" van elkaar vandaan.
Arend (Aquila)
Zichtbaar juni - november. In grootte is Arend het 22-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Pijl (Sagitta), Hercules, Slangendrager (Ophiuchus), Slang (Serpens), Schild (Scutum), Boogschutter (Sagittarius), Steenbok (Capricornus), Waterman (Aquarius) en Dolfijn (Delphinus).
Mythologie
Aquila, de arend is een oud sterrenbeeld dat gerelateerd kan worden aan de Griekse goden. Het meest vertelde verhaal gaat over Hebe (dochter van Zeus en Hera) die trouwde met Heracles. Voor haar huwelijk was Hebe de godin van de jeugd en in ceremonies verscheen ze als bekerdrager. Dat wil zeggen dat ze bij religieuze ceremonies verantwoordelijk was voor het inschenken van de wijn. Toen ze trouwde gaf ze deze functie op. Hij werd ingevuld door Ganymedes, een Trojaanse prins en lieveling van Zeus. Zeus veranderde zichzelf in een arend om Ganymedes weg te halen uit Troje en naar de berg Olympus te brengen. Hij werd aldaar de wijnschenker van de goden.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Mythologie
Aquila, de arend is een oud sterrenbeeld dat gerelateerd kan worden aan de Griekse goden. Het meest vertelde verhaal gaat over Hebe (dochter van Zeus en Hera) die trouwde met Heracles. Voor haar huwelijk was Hebe de godin van de jeugd en in ceremonies verscheen ze als bekerdrager. Dat wil zeggen dat ze bij religieuze ceremonies verantwoordelijk was voor het inschenken van de wijn. Toen ze trouwde gaf ze deze functie op. Hij werd ingevuld door Ganymedes, een Trojaanse prins en lieveling van Zeus. Zeus veranderde zichzelf in een arend om Ganymedes weg te halen uit Troje en naar de berg Olympus te brengen. Hij werd aldaar de wijnschenker van de goden.
Dubbelsterren. Klik hier.
- β Aql is een gefixeerde dubbelster. De begeleider is een zeer zwakke rode dwerg van magnitude 11,6. Bèta zelf heeft een helderheid van 3,7.
- ζ Aql heeft eveneens een dwergster als begeleider. Deze begeleider is van magnitude 12 terwijl ζ Aqr zelf van magnitude 3,0 is.
- π Aql bestaat uit twee sterren van magnitude 6 en 7.
- χ Aql is een nauwe dubbelster. De sterren zijn van magnitude 5,6 en 6,8.
Variabele sterren. Klik hier.
- ε Aquilae is een Cepheide: de helderheid varieert van 3,48 -4,39 met een periode van 7,2 dagen.
- σ Aquilae is een eclipsveranderlijke waarvan de helderheid fluctueert tussen magnitude 5,14 en 5,34 met een periode van 2 dagen.
- R Aql is een langperiodieke veranderlijke ster. De periode bedraagt 284 dagen.
Schild (Scutum)
Zichtbaar in juni - oktober. In grootte is Scutum het 84-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Arend (Aquila), Boogschutter (Sagittarius) en Serpens Cauda. Scutum is opgesteld door de Poolse astronoom Johannes Hevelius in 1690. De volledige naam van het sterrenbeeld is Scutum Sobieskii, het schild van Sobieski.
Jan Sobieski (1629-1696) was de oudste zoon van Jakob Sobieski, de kasteelheer van Krakou. Jan was een briljant militair en werd in 1665 commandant van het Poolse leger. In die tijd kwam de dreiging vooral uit Turkse hoek. Terwijl Soebieski probeerde de Turken te weerstaan gaven afgezanten van de Poolse koning de Oekraïne aan de Turken.
Ondertussen won Sobieksi veldslag na veldslag. In november 1673 stierf de Poolse koning. Soebieksi verliet het slagveld en stelde zich kandidaat voor de Poolse troon; in die tijd werd de koning nog gekozen. In mei 1764 steeg Sobieski de troon als Jan III. Tijdens zijn regeerperiode voerde Soebieski nog menige oorlog. Met koning Leopold I tekende hij het Verdrag van Warchau. Dit verdrag vrijwaarde Europa van verdere Turkse invloeden. In 1683 leidde hij de Poolse cavelarie in de aanval op de Turken die Wenen belegerden. En passant bevrijdde hij ook nog de Hongaren van het Turkse juk.
Scutum bestaat uit allemaal zwakke sterren. Het sterrenbeeld lijkt op een eenvoudig schild met een handvat. Sommigen zien er een steelpan in die op zijn steel staat. Het Schild bevat twee Messier-objecten en een belangrijke variabele ster.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Jan Sobieski (1629-1696) was de oudste zoon van Jakob Sobieski, de kasteelheer van Krakou. Jan was een briljant militair en werd in 1665 commandant van het Poolse leger. In die tijd kwam de dreiging vooral uit Turkse hoek. Terwijl Soebieski probeerde de Turken te weerstaan gaven afgezanten van de Poolse koning de Oekraïne aan de Turken.
Ondertussen won Sobieksi veldslag na veldslag. In november 1673 stierf de Poolse koning. Soebieksi verliet het slagveld en stelde zich kandidaat voor de Poolse troon; in die tijd werd de koning nog gekozen. In mei 1764 steeg Sobieski de troon als Jan III. Tijdens zijn regeerperiode voerde Soebieski nog menige oorlog. Met koning Leopold I tekende hij het Verdrag van Warchau. Dit verdrag vrijwaarde Europa van verdere Turkse invloeden. In 1683 leidde hij de Poolse cavelarie in de aanval op de Turken die Wenen belegerden. En passant bevrijdde hij ook nog de Hongaren van het Turkse juk.
Scutum bestaat uit allemaal zwakke sterren. Het sterrenbeeld lijkt op een eenvoudig schild met een handvat. Sommigen zien er een steelpan in die op zijn steel staat. Het Schild bevat twee Messier-objecten en een belangrijke variabele ster.
Dubbelsterren. Klik hier.
- δ Scutii heeft een hele zwakke begeleider. Delta zelf heeft een helderheid van magnitude 4,5 de begeleider is van magnitude 12.
- ε Scutii is een meervoudige dubbelster. A en B zijn van magnitude 5 en 14,5. C heeft een helderheid van magnitude 13,5. Ster D heeft een helderheid van 14,5.
Variabele sterren. Klik hier.
- δ Scutti is het prototype van een klasse van veranderlijke sterren. De helderheid varieert tussen magnitude 4,6 en 4,79 en de ster heeft een periode van 4 uur en 39 minuten. Delta Scutti-variablen zijn allemaal gigantische sterren van spectraalklasse A tot F. Het zijn pulserende sterren die qua pulsatie een beetje lijken op dwerg-Cepheïden. Alleen is de amplitude veel en veel kleiner. Het zijn allemaal relatief jonge sterren en ze worden veel aangetroffen in open bolhopen. De helderste δ Scutti-variable is niet δ Scutti zelf maar β Cassiopeiae.
- R Scutti is de helderste RV Tau-variable ster: magntude 4,2-8,6. De periode bedraagt 146,5 dagen. RV Tau-variabelen vormen een andere klasse van pulserende variabele sterren. Er zijn ongeveer honderd van dergelijke sterren bekend (met R Sagittae als één van de bekendste). Het zijn superreuzen van spectraalklasse F tot K; het zijn allemaal erg heldere sterren.
Dolfijn (Delphinus)
Zichtbaar in februari - november voor waarnemers tussen de 90-ste en de -70-ste breedtegraad. In grootte is Delphinus het 69-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Vosje (Vulpecula), Pijl (Sagitta), Arend (Aquila), Waterman (Aquarius), Veulen of Paardje (Equuleus) en Pegasus. De Dolfijn is een oud sterrenbeeld ten westen van Pegasus. Het is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus.
Mythologie
Referenties wijzen naar Arion als inspiratie voor het ontstaan van het sterrenbeeld maar dit is niet helemaal duidelijk. In de oudheid waren er twee Arions. Eén was een dichter die leefde in de achtste eeuw voor Christus. Deze Arion reisde van Sicilië naar Korinthe maar werd overboord gegooid door de bemanning tuk op zijn kostbaarheden. Er wordt gezegd dat een dolfijn hem redde. De tweede Arion was een zoon van Poseidon (god van de zee) en Demeter (godin van de landbouw). Deze Arion was eigenlijk een paard, net zoals zijn halfbroer Pegasus. In plaats van hoeven had hij voeten en hij kon praten. Deze Arion heeft waarschijnlijk niets met Delphinus te maken.
Het sterrenbeeld wordt echter wel met Poseidon geassocieerd. Het is wellicht zijn manier om één van zijn boodschappers te danken voor een goed bericht. Als God van de Zee had Poseidon vijftig zee-nimfen in dienst. Dit waren allemaal afstammelingen van Nereus en staan daarom bekend als de Nereïden. Poseidon had verschillende liefdesaffaires op zijn zoektocht naar een geschikte vrouw die met hem in de zee wilde leven. De eerste was de Nereïde Thetis. Een profeet voorspelde echter dat iedere zoon van Thetis groter zou worden dan zijn vader en dat kon hij niet accepteren. Thetis trouwde tenslotte met de sterveling Peleus en ze kregen samen de beroemde zoon Achilles. Thetis dompelde Achilles in de rivier de Styx om hem immuun te maken voor zijn vijanden. Moeder greep hem vast bij zijn hielen om hem onder te dompelen. Zijn hielen werden niet ondergedompeld en vormden dus zijn enige zwakke plek. Poseidon's volgende keuze was Amphitrite, een zuster van Thetis. Zij was echter niet gecharmeerd van Poseidon en vluchtte naar het Atlasgebergte in Marokko. Poseidon stuurde er een aantal boodschappers achteraan om haar over te halen met hem te trouwen en naar zijn onderwaterrijk te verhuizen. De boodschapper die er in slaagde Amphitrite te overtuigen was de dolfijn Delphinus. Delphinus werd later aan de hemel geplaatst door de dankbare Poseidon.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Mythologie
Referenties wijzen naar Arion als inspiratie voor het ontstaan van het sterrenbeeld maar dit is niet helemaal duidelijk. In de oudheid waren er twee Arions. Eén was een dichter die leefde in de achtste eeuw voor Christus. Deze Arion reisde van Sicilië naar Korinthe maar werd overboord gegooid door de bemanning tuk op zijn kostbaarheden. Er wordt gezegd dat een dolfijn hem redde. De tweede Arion was een zoon van Poseidon (god van de zee) en Demeter (godin van de landbouw). Deze Arion was eigenlijk een paard, net zoals zijn halfbroer Pegasus. In plaats van hoeven had hij voeten en hij kon praten. Deze Arion heeft waarschijnlijk niets met Delphinus te maken.
Het sterrenbeeld wordt echter wel met Poseidon geassocieerd. Het is wellicht zijn manier om één van zijn boodschappers te danken voor een goed bericht. Als God van de Zee had Poseidon vijftig zee-nimfen in dienst. Dit waren allemaal afstammelingen van Nereus en staan daarom bekend als de Nereïden. Poseidon had verschillende liefdesaffaires op zijn zoektocht naar een geschikte vrouw die met hem in de zee wilde leven. De eerste was de Nereïde Thetis. Een profeet voorspelde echter dat iedere zoon van Thetis groter zou worden dan zijn vader en dat kon hij niet accepteren. Thetis trouwde tenslotte met de sterveling Peleus en ze kregen samen de beroemde zoon Achilles. Thetis dompelde Achilles in de rivier de Styx om hem immuun te maken voor zijn vijanden. Moeder greep hem vast bij zijn hielen om hem onder te dompelen. Zijn hielen werden niet ondergedompeld en vormden dus zijn enige zwakke plek. Poseidon's volgende keuze was Amphitrite, een zuster van Thetis. Zij was echter niet gecharmeerd van Poseidon en vluchtte naar het Atlasgebergte in Marokko. Poseidon stuurde er een aantal boodschappers achteraan om haar over te halen met hem te trouwen en naar zijn onderwaterrijk te verhuizen. De boodschapper die er in slaagde Amphitrite te overtuigen was de dolfijn Delphinus. Delphinus werd later aan de hemel geplaatst door de dankbare Poseidon.
Dubbelsterren. Klik hier.
- β Delphinus is een extreem nauwe visuele dubbelster met een baan van 26,7 jaar. De helderheid bedraagt 4,0 resp. 4,9.
- γ1 en γ2 Del met een subtiel kleurverschil: de hoofdster is geel, de begeleider is groenig. Helderheid 4,5 en 5,5.
- Struve 2725 staat in hetzelfde gebied als γ Del. De helderheden zijn 7,3 en 8,0.
Variabele sterren. Klik hier.
- R Delphini is een Mira-veranderlijke met een periode van 285 dagen. De helderheid varieert tussen magnitude 7,6 en 13,8.
Vosje (Vulpecula)
Zichtbaar in mei - november voor waarnemers tussen de 90-ste en de -5-de breedtegraad. In grootte is Vulpecula het 54-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Zwaan (Cygnus), Lier (Lyra), Hercules, Pijl (Sagitta), Dolfijn (Delphinus) en Pegasus. Vulpecula is één van de sterrenbeelden van Johannes Hevelius uit zijn stercatalogus van 1690. Het sterrenbeeld heette eigenlijk Vulpecula cum Anser: de Vos en de Gans. De gans die in de bek van de vos hing heeft de tand des tijds niet doorstaan en is verdwenen maar de ster Anser (wat gans betekent) herinnert nog steeds aan de oude benaming. Het is een zwak sterrenbeeld; de meeste sterren zijn van magnitude vier en vijf. Vulpecula bevat verschillende interessante waarnemigsobjecten.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Dubbelsterren. Klik hier.
- α Vulpeculae is een optische dubbelster met helderheden van magnitude 4,6 en 6,0.
- 16 Vulpecula is een nauwe dubbelster: 0,8". De sterren hebben helderheden van magnitude 5,9 en 6,3.
- Struve 2525 is een dubbelster waarvan de begeleider een omlooptijd heeft van 990 jaar. De sterren zijn van magnitude 8,5 en 8,7. De ster ligt tussen beta Cygni en 3 Vulpeculae.
Variabele sterren. Klik hier.
- R Vulpeculae is een variabele van het Mira-type. De helderheid varieert tussen magnitude 7,4 en 13,7 met een periode van 137 dagen.
- T Vulpeculae is een Cepheide met een periode van 4,43 dagen. De helderheid varieert tussen 5,4 en 6,1.
Zwaan (Cygnus)
Zichtbaar in mei - december voor waarnemers tussen de 90-ste en de -40-ste breedtegraad. In grootte is Zwaan het 16-de sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Cepheus, Draak (Draco), Lier (Lyra), Vosje (Vulpecula), Pegasus en Hagedis (Lacerta). De Zwaan is één van de opvallendste sterrenbeelden aan de zomerhemel. Door zijn vorm wordt het sterrenbeeld soms ook wel Noorderkruis genoemd.
Mythologie
Zwanen komen in de Griekse mythologie veel voor: de Griekse goden veranderden zich vaak in een zwaan als ze een aantrekkelijke nimf wilden verleiden. Zo veranderde Zeus zich in een zwaan om de vrouw van de koning van Sparta, Leda te verleiden. Deze ontmoeting resulteerde in Pollux, de halfbroer van Castor. Hoe de zwaan aan de sterrenhemel komt is niet helemaal duidelijk. Het zou kunnen zijn dat het sterrenbeeld is vernoemd naar Cygnus, de zoon van Poseidon. Zeus had twee broers: Hades en Poseidon. Toen de drie broers hun vader Cronos van de troon zetten verdeelden ze alles onder zich: Hades kreeg de onderwereld, Poseidon de zee en Zeus de hemel. Al snel wilde Poseidon ook de Aarde hebben en daagde daartoe Athene uit. Echter alle goden stemden op Athene en zo verloor Poseidon de zeggenschap om de Aarde. De zoon van Poseidon, Cygnus werd na zijn geboorte als vondeling aan de kust neergelegd. Een zwaan nam hem mee en voedde hem op. Later werd hij koning van Colonae, een stad ten noorden van Troye. Echter hij was geen geweldig goede koning. Toen hij ontdekte dat zijn vrouw een relatie had met één van zijn zonen zette hij al zijn kinderen stuurloos op zee. Daarna doodde hij zijn vrouw omdat zij hem had belogen. Cycnus verdedigde Troye gedurende de aanval door Achilles. Achilles was echter te sterk voor Cycnus en hij werd gedood. Poseidon was verdrietig om het verlies van zijn zoon en plaatste hem daarom als zwaan aan de hemel. Ondanks dit mooie verhaal kenden de Grieken het sterrenbeeld als Ornis, wat vogel betekent. Het waren de Romeinen die het sterrenbeeld Cygnus noemden. De Arabieren zagen in het sterrenbeeld een kip. Cygnus is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus.
Het sterrenbeeld bevat veel heldere sterren. α Cygni is bekend als Deneb (staart van de kip in het Arabisch). De ster markeert de staart van de zwaan. Het is een supergrote ster, meer dan honderd maal zo groot als de Zon en erg helder. Omdat de ster op een afstand van 3200 lichtjaar staat valt zijn helderheid niet zo op.
β Cygni heet ook wel Albireo. Dit is een dubbelster met een mooi kleurcontrast.
γ Cygni is bekend onder de Arabische naam Sadr: de borst van de kip. ε Cygni is bekend onder de naam Gienah, wat vleugel in het Arabisch betekent.
Het sterrenbeeld bevat verscheidene mooie dubbelsterren en enkele Mira-veranderlijken. Ondanks dat het sterrenbeeld in de Melkweg ligt zijn er geen bijzonder opvallende deep sky objecten in de zwaan.
De ster 61 Cygni heeft een hele grote eigenbeweging en het is dan ook één van de eerste sterren waarvan de afstand bekend was. De ster staat op een afstand van 11.4 lichtjaar en is één van de meest nabije sterren.
De ster 16 Cygni B heeft minimaal één bevestigde planeet die anderhalf maal de massa van Jupiter heeft.
In Cygnus vinden we ook de sterke röntgenbron Cygnus X-1, deze bron is één van de meest waarschijnlijke kandidaten voor een zwart gat.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Mythologie
Zwanen komen in de Griekse mythologie veel voor: de Griekse goden veranderden zich vaak in een zwaan als ze een aantrekkelijke nimf wilden verleiden. Zo veranderde Zeus zich in een zwaan om de vrouw van de koning van Sparta, Leda te verleiden. Deze ontmoeting resulteerde in Pollux, de halfbroer van Castor. Hoe de zwaan aan de sterrenhemel komt is niet helemaal duidelijk. Het zou kunnen zijn dat het sterrenbeeld is vernoemd naar Cygnus, de zoon van Poseidon. Zeus had twee broers: Hades en Poseidon. Toen de drie broers hun vader Cronos van de troon zetten verdeelden ze alles onder zich: Hades kreeg de onderwereld, Poseidon de zee en Zeus de hemel. Al snel wilde Poseidon ook de Aarde hebben en daagde daartoe Athene uit. Echter alle goden stemden op Athene en zo verloor Poseidon de zeggenschap om de Aarde. De zoon van Poseidon, Cygnus werd na zijn geboorte als vondeling aan de kust neergelegd. Een zwaan nam hem mee en voedde hem op. Later werd hij koning van Colonae, een stad ten noorden van Troye. Echter hij was geen geweldig goede koning. Toen hij ontdekte dat zijn vrouw een relatie had met één van zijn zonen zette hij al zijn kinderen stuurloos op zee. Daarna doodde hij zijn vrouw omdat zij hem had belogen. Cycnus verdedigde Troye gedurende de aanval door Achilles. Achilles was echter te sterk voor Cycnus en hij werd gedood. Poseidon was verdrietig om het verlies van zijn zoon en plaatste hem daarom als zwaan aan de hemel. Ondanks dit mooie verhaal kenden de Grieken het sterrenbeeld als Ornis, wat vogel betekent. Het waren de Romeinen die het sterrenbeeld Cygnus noemden. De Arabieren zagen in het sterrenbeeld een kip. Cygnus is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus.
Het sterrenbeeld bevat veel heldere sterren. α Cygni is bekend als Deneb (staart van de kip in het Arabisch). De ster markeert de staart van de zwaan. Het is een supergrote ster, meer dan honderd maal zo groot als de Zon en erg helder. Omdat de ster op een afstand van 3200 lichtjaar staat valt zijn helderheid niet zo op.
β Cygni heet ook wel Albireo. Dit is een dubbelster met een mooi kleurcontrast.
γ Cygni is bekend onder de Arabische naam Sadr: de borst van de kip. ε Cygni is bekend onder de naam Gienah, wat vleugel in het Arabisch betekent.
Het sterrenbeeld bevat verscheidene mooie dubbelsterren en enkele Mira-veranderlijken. Ondanks dat het sterrenbeeld in de Melkweg ligt zijn er geen bijzonder opvallende deep sky objecten in de zwaan.
De ster 61 Cygni heeft een hele grote eigenbeweging en het is dan ook één van de eerste sterren waarvan de afstand bekend was. De ster staat op een afstand van 11.4 lichtjaar en is één van de meest nabije sterren.
De ster 16 Cygni B heeft minimaal één bevestigde planeet die anderhalf maal de massa van Jupiter heeft.
In Cygnus vinden we ook de sterke röntgenbron Cygnus X-1, deze bron is één van de meest waarschijnlijke kandidaten voor een zwart gat.
Dubbelsterren. Klik hier.
- β1 en β2 vormen een mooie dubbelster: ze zijn goedkleurig en blauw (sommige waarnemers zien de sterren als geel en blauwgroen). Ze hebben helderheden van magnitude 3,1 en 5,1.
- δ Cygni is een visuele dubbelster met een omloopsnelheid van 828 jaar. De sterren zijn van magnitude 2,9 en 6,3.
- μ Cygni kent ook een grote omlooptijd: 508 jaar. De beide sterren zijn wit van kleur: magnitude 4,8 en 6,1.
- τ Cygni is visueel dubbel met een omlooptijd van 95 jaar: magnitude 5,5 en 7.
Variabele sterren. Klik hier.
- α Cygni is het prototype van een klasse van veranderlijke sterren. Het zijn pulserende superreuzen van spectraaltype A of B. Momenteel maken een vijftiental sterren deel uit van deze klasse (waaronder ook κ Cas). De periode varieert tussen vijf en tien dagen.
- τ Cygni is een δ-Scuti variabele ster: magnitude 3,65 - 3,75.
- υ Cygni is een γ-Cas veranderlijke ster: magnitude 4,28 - 4,50.
- χ Cygni is wellicht de meest interessante veranderlijke ster in Cygnus. Het is een veranderlijke ster uit de Mira-klasse. De periode bedraagt 408 dagen. De minimum magnitude bedraagt 14,2 terwijl het maximum rond magnitude 4,4 ligt.
Cygnus bevat verschillende veranderlijke sterren.
Lier (Lyra)
Zichtbaar in april - december voor waarnemers tussen de 90-ste en de -40-ste breedtegraad. In grootte is Lyra het 52-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Draak (Draco), Hercules, Vosje (Vulpecula) en Zwaan (Cygnus). Op oude sterrenkaarten wordt de Lier ook wel afgebeeld als een gier (Vultur cadens) en vormt dan samen met de sterrenbeelden Zwaan (Cygnus) en Arend (Aquila) de Stymphaliaanse Vogels die door Hercules in zijn zesde opdracht werden bestreden. Het sterrenbeeld is echter beter bekend als de Lier. De lier is één van de oudste muziekinstrumenten. Al in 3000 voor Christus werd de lier bespeeld in de Bijbelse stad Ur.
Mythologie
In de Griekse mythologie is de lier uitgevonden door Hermes. Als kind zijnde spande hij een koeiendarm over het schild van een schildpad. Hij gaf de lier aan zijn halfbroer Apollo. Als god van de muziek wordt Apollo geassocieerd met de lier. Als kind zijnde kreeg Orpheus een lier van Apollo en één van de Muzen leerde hem er op spelen. Hij kon dat zo goed dat zelfs de natuur stopte om naar Orpheus' muziek te luisteren. Toen de vrouw van Orpheus, Eurydice werd gedood door een slangenbeet en naar de Onderwereld werd gebracht volgde Orpheus haar in de hoop haar terug te kunnen brengen. Zijn lierspel overtuigde Hades er van Eurydice weer te laten gaan op voorwaarde dat Orpheus niet omkeek naar haar tijdens hun tocht uit de onderwereld. Aan het eind van de reis, toen hij het eerste zonlicht zag keek hij toch om en verloor haar daardoor voor altijd. Hoe Orpheus aan zijn eind is gekomen is niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk is hij gestorven toen Dionysus zijn woonplaats Thrace aanviel. Zijn lier werd in de rivier gegooid en kwam terecht bij Lesbos in de buurt van de tempel van Apollo. Apollo overtuigde zijn vader Zeus dat het instrument een plaats aan de hemel verdiende. Zeus plaatste de lier van Orpheus tussen Hercules en de Zwaan aan de sterrenhemel.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Mythologie
In de Griekse mythologie is de lier uitgevonden door Hermes. Als kind zijnde spande hij een koeiendarm over het schild van een schildpad. Hij gaf de lier aan zijn halfbroer Apollo. Als god van de muziek wordt Apollo geassocieerd met de lier. Als kind zijnde kreeg Orpheus een lier van Apollo en één van de Muzen leerde hem er op spelen. Hij kon dat zo goed dat zelfs de natuur stopte om naar Orpheus' muziek te luisteren. Toen de vrouw van Orpheus, Eurydice werd gedood door een slangenbeet en naar de Onderwereld werd gebracht volgde Orpheus haar in de hoop haar terug te kunnen brengen. Zijn lierspel overtuigde Hades er van Eurydice weer te laten gaan op voorwaarde dat Orpheus niet omkeek naar haar tijdens hun tocht uit de onderwereld. Aan het eind van de reis, toen hij het eerste zonlicht zag keek hij toch om en verloor haar daardoor voor altijd. Hoe Orpheus aan zijn eind is gekomen is niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk is hij gestorven toen Dionysus zijn woonplaats Thrace aanviel. Zijn lier werd in de rivier gegooid en kwam terecht bij Lesbos in de buurt van de tempel van Apollo. Apollo overtuigde zijn vader Zeus dat het instrument een plaats aan de hemel verdiende. Zeus plaatste de lier van Orpheus tussen Hercules en de Zwaan aan de sterrenhemel.
Dubbelsterren. Klik hier.
- δ Lyrae is een wijde dubbelster met een gemeenschappelijk zwaartepunt. Delta bestaat uit een oranje en een blauwe ster van magnitude 4,3 resp. 5,6.
- beta Lyrae is een meervoudige dubbelster. De sterren hebben een helderheid van 3,5 resp. 8,6 resp.9,9.
- ε Lyrae is een beroemde dubbele dubbelster. Alle vier de sterren zijn van de vijfde magnitude.
Variabele sterren. Klik hier.
- α Lyrae is een dubbelster met een periode van 33,6 minuten en een variatie van 0,02 tot 0,07 magnitude.
- β Lyrae is variabel met een periode van 12 uur en 22 minuten. De helderheid varieert tussen magnitude 3,3 en 4,4.
- Dan is er nog RR Lyrae. Deze ster is het prototype van een pulserende ster met een korte periode. Meestal binnen 24 uur. De periode van RR Lyrae is 13 uur 36 min en de helderheidsverandering ligt tussen magnitude 7,1 en 8,1.
Hercules
Zichtbaar maart - oktober voor waarnemers tussen de 90-ste en de -50-ste breedtegraad. In grootte is Hercules het 5-de sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Draak (Draco), Ossenhoeder (Boötes), Noorderkroon (Corona Borealis), Slang (Serpens Caput), Slangendrager (Ophiuchus), Arend (Aquila), Pijl (Sagitta), Vosje (Vulpecula) en Lier (Lyra).
Mythologie
Het sterrenbeeld draagt de naam Hercules maar het gaat eigenlijk om de Griekse held Heracles. Heracles werd genoemd naar de Griekse godin Hera. Haar naam betekent "mevrouw" en ze was de dochter van Kronos en zuster van Zeus (Hera en Zeus vormden een tweeling). De mythe vertelt dat Zeus zich veranderde in een koekoek en Hera verleidde om met hem te trouwen.
Hera werd de koningin van de hemel: godin van de geboorte en het huwelijk. In de oudheid was ze de meest geliefde godin. Het is daarom heel normaal dat de grootste Griekse held naar haar werd genoemd. Heracles betekent "ter ere van Hera". Heracles was een zoon van Zeus en Alcmene (een aardse, sterfelijke vrouw). In eerste instantie verwierp Hera de buitenechtelijke escapades van Zeus en probeerde ze Heracles te vermoorden. Ze stuurde twee monsterlijke slangen naar zijn bedje maar de hij wurgde beide beesten met zijn blote handjes. Heracles werd de favoriet van de goden. Apollo maakte een boog en pijlen voor hem. Athena maakte een mooi gewaad voor hem en Hermes gaf hem van een uitstekend zwaard. Castor (de grootste krijger) leerde hem gevechtstechnieken. De smid van de goden, Hephaestus, maakte een gouden borstschild voor hem. Aldus getooid verrichtte Heracles twaalf heroïsche daden. Het woord "held" heeft links met de namen Hera en Heracles en de Romeinen verbasterden de naam tot Hercules. In vroeger tijden werd het sterrenbeeld getekend als een knielende man met een voet op het sterrenbeeld Draak. Enkele namen van sterren herinneren nog aan deze associatie.
Hercules is een groot sterrenbeeld ten westen van het sterrenbeeld Lier (Lyra). Deze ster is θ Herculis met een helderheid van 3,9 magnitude. De andere sterren bevinden zich nog meer naar het zuiden. Ga van θ naar π Herculis en dan naar het zuidwesten naar β Herculis. β Herculis is de helderste ster van het sterrenbeeld. Als men nu naar het zuidoosten gaat komt men bij de ster α Ophiuchi (Ras Alhague), deze ster heeft een helderheid van magnitude 2.1. α Herculis vindt men een beetje ten noordwesten van deze ster.
α Herculis is ook bekend als Ras Algethi: het hoofd van de knieler. De ster staat op een afstand van ongeveer 500 lichtjaar en heeft een doorsnede van ongeveer 400 zonsdiameters. α Herculis is een mooie dubbelster: een oranje-rode supereus wordt begeleid door een blauw-groene ster. Alpha is tevens een onregelmatig veranderlijke ster.
Dubbelsterren. Klik hier.
Mythologie
Het sterrenbeeld draagt de naam Hercules maar het gaat eigenlijk om de Griekse held Heracles. Heracles werd genoemd naar de Griekse godin Hera. Haar naam betekent "mevrouw" en ze was de dochter van Kronos en zuster van Zeus (Hera en Zeus vormden een tweeling). De mythe vertelt dat Zeus zich veranderde in een koekoek en Hera verleidde om met hem te trouwen.
Hera werd de koningin van de hemel: godin van de geboorte en het huwelijk. In de oudheid was ze de meest geliefde godin. Het is daarom heel normaal dat de grootste Griekse held naar haar werd genoemd. Heracles betekent "ter ere van Hera". Heracles was een zoon van Zeus en Alcmene (een aardse, sterfelijke vrouw). In eerste instantie verwierp Hera de buitenechtelijke escapades van Zeus en probeerde ze Heracles te vermoorden. Ze stuurde twee monsterlijke slangen naar zijn bedje maar de hij wurgde beide beesten met zijn blote handjes. Heracles werd de favoriet van de goden. Apollo maakte een boog en pijlen voor hem. Athena maakte een mooi gewaad voor hem en Hermes gaf hem van een uitstekend zwaard. Castor (de grootste krijger) leerde hem gevechtstechnieken. De smid van de goden, Hephaestus, maakte een gouden borstschild voor hem. Aldus getooid verrichtte Heracles twaalf heroïsche daden. Het woord "held" heeft links met de namen Hera en Heracles en de Romeinen verbasterden de naam tot Hercules. In vroeger tijden werd het sterrenbeeld getekend als een knielende man met een voet op het sterrenbeeld Draak. Enkele namen van sterren herinneren nog aan deze associatie.
Hercules is een groot sterrenbeeld ten westen van het sterrenbeeld Lier (Lyra). Deze ster is θ Herculis met een helderheid van 3,9 magnitude. De andere sterren bevinden zich nog meer naar het zuiden. Ga van θ naar π Herculis en dan naar het zuidwesten naar β Herculis. β Herculis is de helderste ster van het sterrenbeeld. Als men nu naar het zuidoosten gaat komt men bij de ster α Ophiuchi (Ras Alhague), deze ster heeft een helderheid van magnitude 2.1. α Herculis vindt men een beetje ten noordwesten van deze ster.
α Herculis is ook bekend als Ras Algethi: het hoofd van de knieler. De ster staat op een afstand van ongeveer 500 lichtjaar en heeft een doorsnede van ongeveer 400 zonsdiameters. α Herculis is een mooie dubbelster: een oranje-rode supereus wordt begeleid door een blauw-groene ster. Alpha is tevens een onregelmatig veranderlijke ster.
Dubbelsterren. Klik hier.
- α Herculis (Rasalgethi) is een dubbelster die goed is te bekijken met een kleine telescoop. De helderste ster is een rode reus, de zwakkere een gele reus. Het levert een mooi contrast op. De helderste ster heeft een helderheid van magnitude 3 en de zwakste ster heeft een helderheid van magnitude 5. De twee sterren zijn in het echt meer dan 500 AU (Astronomische Eenheden, dit komt overeen met een afstand van ± 75.5 miljard kilometer) van elkaar verwijderd. Ze bewegen met een periode van 3600 jaar om een gemeenschappelijk zwaartepunt.
- ζ Herculis is een dubbelster met een mooi kleurcontrast. De hoofdster is geel, terwijl de begeleider rood van kleur is. De hoofdster heeft een helderheid van magnitude 2,9; de begeleider is van magnitude 5,5.
- κ Herculis is een gemakkelijk te scheiden dubbelster van magnitude 5,3 en 6,5.
- ρ Herculis bestaat uit twee witte sterren met helderheden van 4,6 en 5,6.
- 95 Herculis is een mooie dubbelster. 95 Herculis bevindt zich op een afstand van 470 lichtjaar. Ze hebben helderheden van magnitude 4,8 respectievelijk 5.2. Het zijn beiden geëvolueerde sterren die bezig zijn de zwaardere elementen uit hun binnenste te verbranden. De kleuren van de sterren worden ook wel eens omschreven als appelgroen en tomaatrood.
- 99 Herculis is een moeilijk te scheiden dubbelster. Beide sterren staan 0,3 boogseconden van elkaar.<:li>
- 100 Herculis is een schitterende dubbelster. Beide sterren zijn wit van kleur. Ze staan 14,2 boogseconden van elkaar en hebben beide een helderheid van magnitude 5,9.
Reeds besproken: Slangendrager (Ophiuchus). Zie hoger!
Ossenhoeder (Boötes)
Zichtbaat in februari - september voor waarnemers tussen de 90-ste en de -50-ste breedtegraad. In grootte is Boötes het 13-de sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Jachthonden (Canes Venatici), Coma Berenice, Noorderkroon (Corona Borealis), Draak (Draco), Hercules, Slang (Serpens), Maagd (Virgo) en Grote Beer (Ursa Major). Bootes is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus.
Mythologie
Wie Bootes precies is,is niet bekend. Er doen twee verhalen de ronde. Volgens het eerste verhaal was Bootes een ploeger die met behulp van zijn twee honden Asterion en Chara (het sterrenbeeld Jachthonden oftewel Canes Venatici) de ossen in het sterrenbeeld Grote Beer (Ursa Major) dreef. De ossen waren aan de poolster vastgebonden en op deze manier hield hij de hemel constant in beweging.
Bootes was, volgens overlevering, ook degene die de ploeg uitvond en de godin Demeter was hier zo mee verguld dat ze Zeus vroeg om Bootes permanent aan de hemel te plaatsen.
Het tweede verhaal prortretteert Bootes als de fruitteler Icarius die de Romeinse god Bacchus toestond zijn wijngaard te inspecteren. Bacchus verklapte het geheim achter het maken van wijn aan Icarius. Icarius was dermate onder de indruk dat hij al zijn vrienden uitnodigde om te komen proeven. Niet gewend aan de alcohol werden ze allemaal dronken en liepen ze de volgende dag met een fikse kater rond. Ze dachten dat Icarius hun had willen vergiftigen en ze vermoorden hem in zijn slaap. Ooit was het sterrenbeeld bekend onder de naam Arctophylax, de beschermer van de Grote Beer. De Romeinen hebben waarschijnlijk voor de naamsverandering gezorgd. Zij noemden het sterrenbeeld Venator Ursae, de berenjager. In Nederland is het sterrenbeeld ook bekend onder de naam Ossenhoeder.
Het is een compact sterrenbeeld gelegen tussen Canes Venatici en Hercules. In het noorden grenst het sterrenbeeld aan de Grote Beer en aan de Draak. Om de hoofdster Arcturus (alpha Bootis) te vinden volgt men de gekromde lijn van de sterren van de steel van de Grote Beer. Arcturus is de helderste ster aan de noordelijke sterrenhemel en de op vier na helderste ster aan de hemel. Arcturus betekent Bewaker van de Beer. Het is een reusachtige ster, 20-25 maal zo groot als de Zon. In massa zijn ze ongeveer gelijk. Waarschijnlijk ziet de Zon er over vijf miljard jaar uit als Arcturus nu. Arcturus staat op een afstand van 35,4 lichtjaar.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Mythologie
Wie Bootes precies is,is niet bekend. Er doen twee verhalen de ronde. Volgens het eerste verhaal was Bootes een ploeger die met behulp van zijn twee honden Asterion en Chara (het sterrenbeeld Jachthonden oftewel Canes Venatici) de ossen in het sterrenbeeld Grote Beer (Ursa Major) dreef. De ossen waren aan de poolster vastgebonden en op deze manier hield hij de hemel constant in beweging.
Bootes was, volgens overlevering, ook degene die de ploeg uitvond en de godin Demeter was hier zo mee verguld dat ze Zeus vroeg om Bootes permanent aan de hemel te plaatsen.
Het tweede verhaal prortretteert Bootes als de fruitteler Icarius die de Romeinse god Bacchus toestond zijn wijngaard te inspecteren. Bacchus verklapte het geheim achter het maken van wijn aan Icarius. Icarius was dermate onder de indruk dat hij al zijn vrienden uitnodigde om te komen proeven. Niet gewend aan de alcohol werden ze allemaal dronken en liepen ze de volgende dag met een fikse kater rond. Ze dachten dat Icarius hun had willen vergiftigen en ze vermoorden hem in zijn slaap. Ooit was het sterrenbeeld bekend onder de naam Arctophylax, de beschermer van de Grote Beer. De Romeinen hebben waarschijnlijk voor de naamsverandering gezorgd. Zij noemden het sterrenbeeld Venator Ursae, de berenjager. In Nederland is het sterrenbeeld ook bekend onder de naam Ossenhoeder.
Het is een compact sterrenbeeld gelegen tussen Canes Venatici en Hercules. In het noorden grenst het sterrenbeeld aan de Grote Beer en aan de Draak. Om de hoofdster Arcturus (alpha Bootis) te vinden volgt men de gekromde lijn van de sterren van de steel van de Grote Beer. Arcturus is de helderste ster aan de noordelijke sterrenhemel en de op vier na helderste ster aan de hemel. Arcturus betekent Bewaker van de Beer. Het is een reusachtige ster, 20-25 maal zo groot als de Zon. In massa zijn ze ongeveer gelijk. Waarschijnlijk ziet de Zon er over vijf miljard jaar uit als Arcturus nu. Arcturus staat op een afstand van 35,4 lichtjaar.
Dubbelsterren. Klik hier.
- ζ Boötis heeft een begeleider.
- ε Boötis bestaat uit twee sterren van magnitude 2,5 en 4,9. De hoofdster is helder geel, de begeleider blauwgroen van kleur.
- κ Boötis is een schitterende dubbelster; de hoofdster is geel, terwijl de begeleider een diepblauwe kleur heeft.
- μ Boötis is een drievoudige dubbelster.
- π Boötis is een gemakkelijke dubbelster bestaande uit twee blauwwitte sterren van magnitude 4,9 en 5,8.
- ξ Boötis is en dubbelster met een periode van 151 jaar. De hoofdster is geel, de begeleider is witroze van kleur.
Variabele sterren. Klik hier.
- De enige interessante veranderlijke is R Boötis. Deze langperiodieke veranderlijke varieert in helderheid tussen 6,2 en 13,1. De periode is 223,4 dagen.
Slang (Serpens)
Zichtbaar in april - september voor waarnemers tussen de 80-ste en de -80-ste breedtegraad. In grootte is Serpens het 23-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Noorderkroon (Corona Borealis), Ossenhoeder (Boötes), Maagd (Virgo), Weegschaal (Libra), Slangendrager (Ophiuchus), Hercules, Arend (Aquila), Pijl (Sagittarius) en Schild (Scutum). De Slang vormt het tweede deel van de Ophiuchus-Serpensgroep. De slang wordt vastgehouden in de handen van Ophiuchus, de slangendrager. De slang slingert zich rond Ophiuchus en wordt soms wel in twee delen gesplitst: Serpens Caput (de kop van de slang) en Serpens Cauda ( de staart van de slang). Serpens maakt deel uit van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus. Serpens bevat twee Messier-objecten en enkele mooie dubbelsterren. Het sterrenbeeld is moeilijk te herkennen. Het is lastig om onderscheid te maken tussen de sterren die tot Serpens behoren en die tot Ophiuchus behoren. De helderste ster, α Serpentis heet ook wel Unukelhai. Deze naam betekent "nek van de slang". De ster staat op 67 lichtjaar van ons verwijderd en is 10x groter dan onze Zon.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Dubbelsterren. Klik hier.
- β Serpentis is een wijde visuele dubbelster die desondanks moeilijk is te scheiden. Dit komt omdat de begeleider van magnitude 9,2 is. De hoofdster heeft een helderheid van 3,0.
- θ Serpentis is een mooie dubbelster bestaande uit twee witte sterren van magnitude 4,0 en 4,2.
- Struve 2375 bestaat uit twee sterren. Ze staan 2,4' van elkaar en zijn van magnitude 6,2 en 6,6.
Serpens heeft drie dubbelsterren.
Variabele sterren. Klik hier.
- R Serpentis is een langperiodieke veranderlijke met een amplitude tussen magnitude 5,2 en 14,4. De periode bedraagt 356 dagen.
Draak (Draco)
Het gehele jaar zichtbaar voor waarnemers in Nederland en België. In grootte is Draco het 8-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Ossenhoeder (Boötes), Hercules, Lier (Lyra), Zwaan (Cygnus), Cepheus, Kleine Beer (Ursa Minor), Giraffe (Camelopardalis) en Grote Beer (Ursa Major).
Mythologie
Het oude verhaal over de Draak gaat over de Gouden Appels van de Hesperiden en de elfde opdracht van Heracles. De elfde opdracht van Heracles was het stelen van de gouden appels van de appelboom die Gaia (moeder Aarde) aan Hera, de koningin van de Hemel, had gegeven bij haar huwelijk met Zeus. Hera had Ladon, een monsterachtige draak met honderd koppen, gekozen om de kostbare boom te beschermen. Als Ladon met zijn lijf gekronkeld rond de boom in de tuin lag hoefde Hera niet voor haar appels te vrezen. Heracles verzamelde informatie over de draak om zo een manier te vinden het beest te misleiden en de appels te stelen. Het leek hem een goed idee om Atlas als handlanger te vragen. Atlas was in opstand gekomen tegen Zeus en als straf moest hij de wereldbol op zijn schouders torsen. Als tegenprestatie zou Heracles voor een uurtje of zo de zware wereldbol van Atlas overnemen. Atlas stemde er mee in Heracles te helpen, maar hij zag nog één groot probleem: de Draak. Heracles vond de draak niet zo'n probleem: hij nam pijl en boog en schoot de draak met één welgemikt schot dood. Terwijl Heracles de globe overnam, sprintte Atlas de tuin in om de appels te stelen. Toen hij terugkwam vond Atlas het eigenlijk niet nodig om meteen weer de globe van Heracles over te nemen: hij was immers van een hele last verlost en stelde Heracles voor nog een uurtje zonder globe te mogen rondlopen. Heracles stemde in maar vroeg of hij eerst nog even een doek of zo op zijn schouders mocht leggen om de last draaglijker te maken. Atlas legde de appels neer en nam de globe even over van Heracles. Die bedankte hem vervolgens hartelijk, pakte de appels en liep weg.
Wat Ladon betreft, Hera treurde om het verlies van haar draak. Ze plaatste hem daarom aan de hemel, zijn lijf geslingerd rond de noordpool. De Draak is een circumpolair sterrenbeeld. De ster Thuban (α Draconis) was enkele duizenden jaren geleden zelfs de Poolster. Draco is een groot en oud sterrenbeeld en bevatte in vroeger tijden meer sterren dan nu. Er zijn afbeeldingen bekend van antieke sterrenkaarten waarop Hercules staat afgebeeld met zijn voet op de kop van de Draak. Afhankelijk van de tijd van het jaar ziet het hoofd van de Draak er anders uit (het hoofd wordt gevormd door de sterren β Dra, γ Dra, μ Dra en ξ). Als β Dra en γ Dra boven staan lijken ze op de ogen van de Draak. In andere perioden van het jaar is de kop van de Draak minder opvallend. De Draak heeft een paar deepsky objecten, één Messier-object en een aantal leuke dubbelsterren. Thuban (α Draconis) is het Arabische woord voor Draak. Om Thuban te vinden gaat men vanaf de steel van de Kleine Beer naar het uiteinde van de Grote beer. In het midden van deze afstand staat een zwakker sterretje en dit is Thuban. Men neemt aan dat de ster enkele duizenden jaren geleden veel helderder was dan nu. Thuban was in 2700 voor Christus de Poolster. Net in de tijd dat de Egyptenaren hun pyramiden bouwden. Er zijn aanwijzingen dat de Egyptenaren Thuban hebben gebruikt voor de bouw van hun pyramiden.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Mythologie
Het oude verhaal over de Draak gaat over de Gouden Appels van de Hesperiden en de elfde opdracht van Heracles. De elfde opdracht van Heracles was het stelen van de gouden appels van de appelboom die Gaia (moeder Aarde) aan Hera, de koningin van de Hemel, had gegeven bij haar huwelijk met Zeus. Hera had Ladon, een monsterachtige draak met honderd koppen, gekozen om de kostbare boom te beschermen. Als Ladon met zijn lijf gekronkeld rond de boom in de tuin lag hoefde Hera niet voor haar appels te vrezen. Heracles verzamelde informatie over de draak om zo een manier te vinden het beest te misleiden en de appels te stelen. Het leek hem een goed idee om Atlas als handlanger te vragen. Atlas was in opstand gekomen tegen Zeus en als straf moest hij de wereldbol op zijn schouders torsen. Als tegenprestatie zou Heracles voor een uurtje of zo de zware wereldbol van Atlas overnemen. Atlas stemde er mee in Heracles te helpen, maar hij zag nog één groot probleem: de Draak. Heracles vond de draak niet zo'n probleem: hij nam pijl en boog en schoot de draak met één welgemikt schot dood. Terwijl Heracles de globe overnam, sprintte Atlas de tuin in om de appels te stelen. Toen hij terugkwam vond Atlas het eigenlijk niet nodig om meteen weer de globe van Heracles over te nemen: hij was immers van een hele last verlost en stelde Heracles voor nog een uurtje zonder globe te mogen rondlopen. Heracles stemde in maar vroeg of hij eerst nog even een doek of zo op zijn schouders mocht leggen om de last draaglijker te maken. Atlas legde de appels neer en nam de globe even over van Heracles. Die bedankte hem vervolgens hartelijk, pakte de appels en liep weg.
Wat Ladon betreft, Hera treurde om het verlies van haar draak. Ze plaatste hem daarom aan de hemel, zijn lijf geslingerd rond de noordpool. De Draak is een circumpolair sterrenbeeld. De ster Thuban (α Draconis) was enkele duizenden jaren geleden zelfs de Poolster. Draco is een groot en oud sterrenbeeld en bevatte in vroeger tijden meer sterren dan nu. Er zijn afbeeldingen bekend van antieke sterrenkaarten waarop Hercules staat afgebeeld met zijn voet op de kop van de Draak. Afhankelijk van de tijd van het jaar ziet het hoofd van de Draak er anders uit (het hoofd wordt gevormd door de sterren β Dra, γ Dra, μ Dra en ξ). Als β Dra en γ Dra boven staan lijken ze op de ogen van de Draak. In andere perioden van het jaar is de kop van de Draak minder opvallend. De Draak heeft een paar deepsky objecten, één Messier-object en een aantal leuke dubbelsterren. Thuban (α Draconis) is het Arabische woord voor Draak. Om Thuban te vinden gaat men vanaf de steel van de Kleine Beer naar het uiteinde van de Grote beer. In het midden van deze afstand staat een zwakker sterretje en dit is Thuban. Men neemt aan dat de ster enkele duizenden jaren geleden veel helderder was dan nu. Thuban was in 2700 voor Christus de Poolster. Net in de tijd dat de Egyptenaren hun pyramiden bouwden. Er zijn aanwijzingen dat de Egyptenaren Thuban hebben gebruikt voor de bouw van hun pyramiden.
Dubbelsterren. Klik hier.
- μ Draconis is een nauwe dubbelster met een periode van 482 jaar.
- ν Draconis is een hele mooie dubbelster in de kop van de Draak.
- ψ Draconis.
- ο Draconis is een hele mooie: één ster is oranje, terwijl de andere blauw van kleur is.
- 17 Draconis vormt met 16 Draconis een triplet.
- 26 Draconis is een nauwe dubbelster met een omlooptijd van 76 jaar. Er is een zeer zwakke derde begeleider (magnitude 10).
- 41 en 40 Draconis vormen een wijde dubbelster.
Variabele sterren. Klik hier.
- R Draconis is een veranderlijke ster van het Mira-type met een periode van 245,6 dagen. De helderheid schommelt tussen magnitude 6,7 en 13,2.
Lynx
Zichtbaar in november - juli. In grootte is Lynx het 28-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Grote Beer (Ursa Major), Giraffe (Camelopardalis), Voerman (Auriga), Tweelingen (Gemini), Kreeft (Cancer) en Kleine Leeuw (Leo Minor).
De Lynx heeft nooit model gestaan voor dit sterrenbeeld. Hevelius schijnt ooit gezegd te hebben dat degene die de sterren wil bestuderen de ogen van een lynx moet hebben.
Zoals met alle latere sterrenbeelden die ontstaan zijn om de gaten aan de hemel te vullen stelt de Lynx niet veel voor. Het sterrenbeeld is gelegen aan de grens met Leo de Leeuw en Cancer, de Kreeft. Het sterrenbeeld lijkt niet op een Lynx, er is eerder een zeemeeuw of een albatros in te herkennen. De enige heldere ster is α Lyncis. Dit is een rode superreus die 25 - 30 maal zo groot als de Zon is. De ster staat op een afstand van 170 lichtjaar. De ster is tevens een dubbelster.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
De Lynx heeft nooit model gestaan voor dit sterrenbeeld. Hevelius schijnt ooit gezegd te hebben dat degene die de sterren wil bestuderen de ogen van een lynx moet hebben.
Zoals met alle latere sterrenbeelden die ontstaan zijn om de gaten aan de hemel te vullen stelt de Lynx niet veel voor. Het sterrenbeeld is gelegen aan de grens met Leo de Leeuw en Cancer, de Kreeft. Het sterrenbeeld lijkt niet op een Lynx, er is eerder een zeemeeuw of een albatros in te herkennen. De enige heldere ster is α Lyncis. Dit is een rode superreus die 25 - 30 maal zo groot als de Zon is. De ster staat op een afstand van 170 lichtjaar. De ster is tevens een dubbelster.
Dubbelsterren. Klik hier.
- 12 Lyncis staat op 200 lichtjaar afstand en bestaat uit drie sterren (ook bekend onder de naam Struve 948). Begeleider B staat op 1,7" van de hoofdster en heeft een omlooptijd van 699 jaar. De baan is bijna perfect cirkelvormig. Begeleider C staat op 8,7".
- Struve 958 is een ander dubbelstersysteem: twee sterren van beide magnitude 6,0, 4,9" van elkaar gescheiden.
- Ook Struve 1009 is een mooie dubbelster.
- Dan is er ook nog 19 Lyncis (Struve 1062). Dit is een aparte dubbelster: sommige waarnemers zien de begeleider als purper anderen rapporteren een zacht groene kleur.
- Kui 37 is een dubbelster die ook bekend is onder de naam 10 Ursae Majoris. De ster heeft een eigenbeweging van 0,507" in westelijke richting en is hierdoor in de Lynx terechtgekomen. De ster heeft echter zijn oorspronkelijke naam behouden. De begeleider heeft 21,9 jaar nodig om 1 baan te voltooien.
- De laatste dubbelster is Struve 1282. het is een zwakke dubbelster in de buurt van α Lyncis.
Variabele sterren. Klik hier.
- R Lyncis is een langperiodieke veranderlijke met een periode van 388 dagen. De helderheid varieert tussen magnitude 7,2 en 14,3.
Noorderkroon (Corona Borealis)
Zichtbaar in februari - oktober. In grootte is Corona Borealis het 73-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld wordt omringd door Hercules, Ossenhoeder (Boötes) en Slang (Serpens Caput).
Mythologie
De Noorderkroon is de kroon die Ariadne droeg tijdens haar huwelijk. Hij werd gemaakt door de smid Hephaestus in zijn smederij op de bodem van de zee.
Het verhaal van de Noorderkroon hangt samen met het verhaal over de Minotaurus en Theseus. Theseua moest de Minotaurus doden en had daar de hulp van Ariadne voor nodig. Zij was de knappe jonge dochter van Minos, de koning van Kreta. Ook was ze de halfzuster van de Minotaurus, een wezen half man half stier dat leefde in het centrum van het labyrint van Kreta. Ieder jaar moesten zeven jonge mannen en meisjes geofferd worden aan de Minotaurus. In die tijd leefde in Athene Theseus, de zoon van Poseidon en de troonopvolger van Pallas Athena. Ofschoon nog jong had Theseus zich al ruimschoots bewezen middels enkele heroïsche daden. Toen het jaarlijkse offer aan de Minotaurus gebracht moest worden meldde Theseus zich als vrijwilliger aan. Toen Theseus op Kreta arriveerde ontmoette hij Minos die hem uitdaagde te bewijzen dat hij echt de zoon van Poseidon was. Minos gooide een gouden ring in de zee en droeg Theseus op om de ring op te duiken.Theseus dook het water in en dolfijnen brachten hem naar het paleis van de Nerieden. Thetis, één van de Nerieden (oftewel zeenimfen) gaf hem een kroon bezet met edelstenen, gemaakt door de onderwatersmid Hephaestus. Hij zwom met de ring en de kroon terug naar Kreta en werd daardoor bewonderd door Ariadne, de dochter van Minos. Ariadne was in het bezit van een magische bal gemaakt van twijgen die zichzelf uitrolde naar het centrum van het labyrint. Als Theseus haar mee zou nemen naar Athene zou zijn hem helpen de Minotaurus te verslaan. Theseus stemde in. Hij volgde de magische bal naar het midden van het labyrint en doodde de Minotaurus. Hij trouwde met Ariadne en gaf haar de kroon als huwelijksgeschenk. Op weg naar Athene verbande hij haar op het eiland Naxos.
Algemeen
Het kleine sterrenbeeld Noorderkroon vindt men aan de sterrenhemel zo ongeveer tussen de sterren Arcturus en Wega. De zeven sterren die tezamen de kroon vormen zijn lichtzwak met uitzondering van alpha CrB. De ster is van magnitude 2,2 en staat op een afstand van 72 lichtjaar. De overige sterren variëren tussen magnitude 3 en 6. Het sterrenbeeld telt verschillende mooie dubbelsterren en een zeer zwakke cluster van melkwegstelsels.
Dubbelsterren. Klik hier.
Variabele sterren. Klik hier.
Mythologie
De Noorderkroon is de kroon die Ariadne droeg tijdens haar huwelijk. Hij werd gemaakt door de smid Hephaestus in zijn smederij op de bodem van de zee.
Het verhaal van de Noorderkroon hangt samen met het verhaal over de Minotaurus en Theseus. Theseua moest de Minotaurus doden en had daar de hulp van Ariadne voor nodig. Zij was de knappe jonge dochter van Minos, de koning van Kreta. Ook was ze de halfzuster van de Minotaurus, een wezen half man half stier dat leefde in het centrum van het labyrint van Kreta. Ieder jaar moesten zeven jonge mannen en meisjes geofferd worden aan de Minotaurus. In die tijd leefde in Athene Theseus, de zoon van Poseidon en de troonopvolger van Pallas Athena. Ofschoon nog jong had Theseus zich al ruimschoots bewezen middels enkele heroïsche daden. Toen het jaarlijkse offer aan de Minotaurus gebracht moest worden meldde Theseus zich als vrijwilliger aan. Toen Theseus op Kreta arriveerde ontmoette hij Minos die hem uitdaagde te bewijzen dat hij echt de zoon van Poseidon was. Minos gooide een gouden ring in de zee en droeg Theseus op om de ring op te duiken.Theseus dook het water in en dolfijnen brachten hem naar het paleis van de Nerieden. Thetis, één van de Nerieden (oftewel zeenimfen) gaf hem een kroon bezet met edelstenen, gemaakt door de onderwatersmid Hephaestus. Hij zwom met de ring en de kroon terug naar Kreta en werd daardoor bewonderd door Ariadne, de dochter van Minos. Ariadne was in het bezit van een magische bal gemaakt van twijgen die zichzelf uitrolde naar het centrum van het labyrint. Als Theseus haar mee zou nemen naar Athene zou zijn hem helpen de Minotaurus te verslaan. Theseus stemde in. Hij volgde de magische bal naar het midden van het labyrint en doodde de Minotaurus. Hij trouwde met Ariadne en gaf haar de kroon als huwelijksgeschenk. Op weg naar Athene verbande hij haar op het eiland Naxos.
Algemeen
Het kleine sterrenbeeld Noorderkroon vindt men aan de sterrenhemel zo ongeveer tussen de sterren Arcturus en Wega. De zeven sterren die tezamen de kroon vormen zijn lichtzwak met uitzondering van alpha CrB. De ster is van magnitude 2,2 en staat op een afstand van 72 lichtjaar. De overige sterren variëren tussen magnitude 3 en 6. Het sterrenbeeld telt verschillende mooie dubbelsterren en een zeer zwakke cluster van melkwegstelsels.
Dubbelsterren. Klik hier.
- Zowel α CrB als β CrB (Nusakan) zijn spectroscopische dubbelsterren met periodes van 17,4 dagen resp. 10,5 jaar.
- Ook γ CrB is een spectroscopische dubbelster die tevens een visuele dubbelster is.
- Ook ζ CrB vormt een mooie visuele dubbelster. De sterren staan op ongeveer 220 lichtjaar van ons af.
- η CrB is een dubbelster met een periode van 41,5 jaar.
- ζ2 en ζ1 CrB vormen een dubbelster. De één is blauw, de ander is wit van kleur, met een helderheid van magnitude 5,0 resp. 6,0.
- Ook σ CrB is een dubbelster met een periode van duizend jaar.
- Tenslotte hebben we nog ν1 en ν2. Deze vormen een wijde, optische dubbelster (ze horen dus niet echt bij elkaar). Beide sterren zijn oranje-rode superreuzen die al in een verrekijker zichtbaar zijn.
Variabele sterren. Klik hier.
- α CrB varieert met een periode van 17,4 dagen tussen magnitude 2,2 en 2,3.
- β CrB heeft een periode van 18,5 dagen. De helderheid wisselt tussen 3,65 en 3,72.
- γ CrB heeft een periode van 43 minuten en 12 seconden. De helderheid varieert tussen 3,80 en 3,86.
Een interessante variabele ster is R CrB. De helderheid van deze ster varieert tussen magnitude 5,7 en 14,8. De periode is niet vast. Meestal is de ster op zijn helderst om dan snel af te zwakken tot magnitude 8, soms tot magnitude 15.
Zie ook "hemel.waarnemen.com": DE STERRENHEMEL VOOR NEDERLAND EN BELGIË. Klik hier.
STERRENBEELDEN OP HET ZUIDELIJK HALFROND. Klik hier.
STERRENBEELDEN OP HET NOORDELIJK HALFROND
| 1 Draco | 2 Usa Minor | 3 Cygnus | 4 Usa Major | 5 Herculus |
| 6 Cepheus | 7 Cassiopeia | 8 Perseus | 9 Auila | 10 Lynx |
| 11 Gemini | 12 Leo | 13 Bootes | 14 Virgo | 15 Hydra |
| 16 Corna Berenice | 17 Canes Venatici | 18 Libra | 19 Serpens | 20 Corvus |
| 21 Crater | 22 Ophiuchus | 23 Corona Borealis | 24 Lyra | 25 Leo Minor |
In de zodiak staat nevenstaand teken voor het sterrenbeeld
