Begrippenlijst Geologie 17
| Begrippenlijst Geologie 17 |
Combineer oefening
Onderstaande teksten geven extra informatie!
SEDIMENT
Door natuurlijke processen wordt allerlei bodemmateriaal verplaatst. Denk bijvoorbeeld aan zand dat door de wind meegevoerd wordt, of het slib dat in het water van een rivier zweeft. Als dat bodemmateriaal ergens afgezet wordt, heet het sediment. Een groot deel van de Belgische bodem bestaat uit sediment, dat in de loop van duizenden jaren hiernaartoe verplaatst is.
De rivieren die door België en Nederland stromen nemen nog steeds veel slib mee. Dat komt vaak terecht op plaatsen waar het als het ware in de weg ligt. De Maas mondt bijvoorbeeld bij de Rotterdamse haven uit in de Noordzee. Slib uit de rivier komt daar in de vaargeul van de haven terecht, waardoor die na verloop van tijd niet meer diep genoeg is. Ook sediment dat door de zee verplaatst wordt, kan in vaargeulen bezinken. Slib weghalen is ook nodig om het water beter weg te laten stromen, zodat er minder snel overstromingen komen. Bovendien wordt het water schoner als het slib van de bodem verwijderd wordt.
Het slib dat in Nederland terecht komt, is de laatste jaren veel schoner geworden dan het vroeger was. Dat betekent dat we het niet meer als een afvalstof hoeven te beschouwen, maar kunnen gebruiken als een nuttige grondstof.
Extra uitleg over het begrip sediment! Klik hier.
SCHAAL VAN RICHTER
De schaal van Richter is dus een manier waarmee de kracht van een aardbeving wordt waargenomen. De schaal is opgesteld door de Amerikaanse seismoloog Charles Francis Richter in 1935. Het is een logaritmische schaal van de sterkte van de trillingen, zoals die gemeten worden op het seismogram.
1 Alleen meetbaar door instrumenten
2 Nauwelijks voelbaar, zelfs in de nabijheid van het epicentrum
3 Wordt gevoeld binnenshuis: vazen trillen en paniek bij huisdieren
4 Waarneembaar door de meeste mensen maar nauwelijks schade aan gebouwen
5 Voelbaar zelfs door slapende mensen: kleine schade aan gebouwen.
6 Schade aan gebouwen: scheuren in het pleisterwerk, afbrekende schouwen,...
7 Grote schade aan gebouwen: scheuren in muren, barsten in funderingen,...
8 of hoger. Totale vernietiging
Extra uitleg over de schaal van Richter! Klik hier.
SANDR
Is een waaiervormig afzettingsgebied van sedimenten dat door smeltwater voor een gletsjerfront gevormd is. Het smeltwater stroomt voor de gletsjer van de stuwwallen af, hierbij neemt het water materiaal van deze wal mee naar beneden, beneden aan de gletsjer neemt de bewegingskracht af en worden het materiaal afgezet.
Zie ook. Een sandr of spoelzandvlakte. Klik hier.
RIVIERTERRASSEN
In geologische zin zijn rivieren transportbanen van overtollige neerslag en erosieproducten. De mate waarin dit neerslagoverschot en sediment voor rivieren beschikbaar komt, hangt sterk af van het klimaat. In het algemeen geldt dat het aanbod aan erosiemateriaal, verschil in capaciteit en breedte van riviervlakten, groter is tijdens glacialen dan gedurende warmere perioden. Tektonische processen (verband houdend met de verstoring in de ligging van de aardlagen) sturen het transport van erosieproducten van stijgende erosiegebieden naar dalende sedimentatiegebieden. In tegenstelling tot de sedimentatiegebieden liggen de oudste rivierafzettingen in erosiegebieden relatief hoog in het landschap. Daar snijden de rivieren zich in. In Noordwest-Europa verloopt dit insnijdingsproces met enkele centimeters per eeuw relatief langzaam. Daardoor kunnen zich terrassenlandschappen ontwikkelen.
De verbreiding van Maasafzettingen in Zuid-Limburg. Op grond van de morfologie (leer en beschrijving van de vormen van de aardoppervlakte) en hoogteligging onderscheiden we diverse grindhoudende terrasafzettingen. In het profiel is de positie van enkele terrassen schematisch aangegeven. In werkelijkheid zijn ongeveer 30 terrassen herkend. Deze rivierterrassen zijn restanten van oude, brede riviervlakten uit glaciale perioden. Er was toen zoveel aanbod van erosieproducten uit het achterland dat een deel ervan achterbleef in het erosiegebied. Tijdens een volgende, relatief warme periode snijdt een smalle rivier zich in en ruimt een deel van het achtergebleven materiaal op. Als de zeespiegel daalt, neemt de insnijding toe. In de loop van een glaciatie kan de rivier de afvoer van erosieproducten wederom niet meer aan en legt op een topografisch lager niveau een nieuw terras aan. In de laatste drie miljoen jaar zijn in Zuid-Limburg op deze wijze ongeveer dertig Maasterrassen ontstaan. In Noord- en Midden-Limburg bleven langs de Maas ook terrassen bewaard die zijn gevormd tijdens de overgang van het laatste glaciaal (Weichselien 115.000 tot 10.000 jaar geleden) naar het Holoceen (ongeveer 10.000 jaar geleden tot heden). Deze terrassen danken hun ontstaan uitsluitend aan het afnemende capaciteit van de rivier. Omdat de snelheid van de tektonische opheffing bekkeninwaarts, en dus stroomafwaarts, daalt, neemt ook de verticale afstand tussen de opeenvolgende terrassen in deze richting af. Waar een ouder terras bedekt raakt door sediment uit een volgende glaciaal is sprake van een terrassenkruising. Dergelijke kruisingen kunnen in kaart worden gebracht en markeren de contouren van een sedimentatiegebied.
RIVIERDUIN
Een rivierduin ontstaat door zandafzetting door een rivier. Dit zand gaat, wanneer het droog is en het waait, stuiven. Dit opgewaaide zand vormt een heuvel met een eigen biotoop. Onder andere in de Millingerwaard, een natuurgebied ten westen van Millingen aan de Rijn, wordt zand uit een rivier (de Waal) afgezet. Diverse buurtschappen rondom Zwolle, waaronder Spoolde, liggen op rivierduinen die zijn gevormd in het Preboreaal, een etage van het Holoceen.
Donk: Een donk is een rivierduin die nog boven de klei/veenlaag uitsteekt.
Extra uitleg over koraalriffen! Klik hier.
Extra uitleg over het reliëf! Klik hier.
REGRESSIE
Is een term die in de geologie gebruikt wordt om aan te geven dat de kustlijn verschuift van meer continentaal naar meer bekkenwaarts. Dit hoeft niet direct een dalende zeespiegel te betekenen. Gedurende de geologische geschiedenis wisselden perioden van transgressie en regressie elkaar af. Deze afwisselingen hebben zich zowel regelmatig (cyclisch) als onregelmatig voorgedaan. In sedimentaire gesteenten zijn perioden van regressie te herkennen aan de erosieve vlakken, een term uit de sequentiestratigrafie
TRANSGRESSIE
Is een term die in de geologie gebruikt wordt om aan te geven dat de kustlijn verschuift van meer bekkenwaarts naar meer continentaal. Dit heeft twee mogelijke oorzaken: ofwel tectonische daling ofwel een stijging van het eustatische zeeniveau. Gedurende de geologische geschiedenis wisselden perioden van transgressie en regressie elkaar af. Deze afwisselingen hebben zich zowel regelmatig (cyclisch) als onregelmatig voorgedaan.
Extra uitleg over het begrip eustasie! Klik hier.
Extra uitleg over het begrip regenschaduw! Klik hier.
Door natuurlijke processen wordt allerlei bodemmateriaal verplaatst. Denk bijvoorbeeld aan zand dat door de wind meegevoerd wordt, of het slib dat in het water van een rivier zweeft. Als dat bodemmateriaal ergens afgezet wordt, heet het sediment. Een groot deel van de Belgische bodem bestaat uit sediment, dat in de loop van duizenden jaren hiernaartoe verplaatst is.
De rivieren die door België en Nederland stromen nemen nog steeds veel slib mee. Dat komt vaak terecht op plaatsen waar het als het ware in de weg ligt. De Maas mondt bijvoorbeeld bij de Rotterdamse haven uit in de Noordzee. Slib uit de rivier komt daar in de vaargeul van de haven terecht, waardoor die na verloop van tijd niet meer diep genoeg is. Ook sediment dat door de zee verplaatst wordt, kan in vaargeulen bezinken. Slib weghalen is ook nodig om het water beter weg te laten stromen, zodat er minder snel overstromingen komen. Bovendien wordt het water schoner als het slib van de bodem verwijderd wordt.
Het slib dat in Nederland terecht komt, is de laatste jaren veel schoner geworden dan het vroeger was. Dat betekent dat we het niet meer als een afvalstof hoeven te beschouwen, maar kunnen gebruiken als een nuttige grondstof.
De schaal van Richter is dus een manier waarmee de kracht van een aardbeving wordt waargenomen. De schaal is opgesteld door de Amerikaanse seismoloog Charles Francis Richter in 1935. Het is een logaritmische schaal van de sterkte van de trillingen, zoals die gemeten worden op het seismogram.
1 Alleen meetbaar door instrumenten
2 Nauwelijks voelbaar, zelfs in de nabijheid van het epicentrum
3 Wordt gevoeld binnenshuis: vazen trillen en paniek bij huisdieren
4 Waarneembaar door de meeste mensen maar nauwelijks schade aan gebouwen
5 Voelbaar zelfs door slapende mensen: kleine schade aan gebouwen.
6 Schade aan gebouwen: scheuren in het pleisterwerk, afbrekende schouwen,...
7 Grote schade aan gebouwen: scheuren in muren, barsten in funderingen,...
8 of hoger. Totale vernietiging
Is een waaiervormig afzettingsgebied van sedimenten dat door smeltwater voor een gletsjerfront gevormd is. Het smeltwater stroomt voor de gletsjer van de stuwwallen af, hierbij neemt het water materiaal van deze wal mee naar beneden, beneden aan de gletsjer neemt de bewegingskracht af en worden het materiaal afgezet.
Zie ook. Een sandr of spoelzandvlakte. Klik hier.
RIVIERTERRASSEN
In geologische zin zijn rivieren transportbanen van overtollige neerslag en erosieproducten. De mate waarin dit neerslagoverschot en sediment voor rivieren beschikbaar komt, hangt sterk af van het klimaat. In het algemeen geldt dat het aanbod aan erosiemateriaal, verschil in capaciteit en breedte van riviervlakten, groter is tijdens glacialen dan gedurende warmere perioden. Tektonische processen (verband houdend met de verstoring in de ligging van de aardlagen) sturen het transport van erosieproducten van stijgende erosiegebieden naar dalende sedimentatiegebieden. In tegenstelling tot de sedimentatiegebieden liggen de oudste rivierafzettingen in erosiegebieden relatief hoog in het landschap. Daar snijden de rivieren zich in. In Noordwest-Europa verloopt dit insnijdingsproces met enkele centimeters per eeuw relatief langzaam. Daardoor kunnen zich terrassenlandschappen ontwikkelen.
De verbreiding van Maasafzettingen in Zuid-Limburg. Op grond van de morfologie (leer en beschrijving van de vormen van de aardoppervlakte) en hoogteligging onderscheiden we diverse grindhoudende terrasafzettingen. In het profiel is de positie van enkele terrassen schematisch aangegeven. In werkelijkheid zijn ongeveer 30 terrassen herkend. Deze rivierterrassen zijn restanten van oude, brede riviervlakten uit glaciale perioden. Er was toen zoveel aanbod van erosieproducten uit het achterland dat een deel ervan achterbleef in het erosiegebied. Tijdens een volgende, relatief warme periode snijdt een smalle rivier zich in en ruimt een deel van het achtergebleven materiaal op. Als de zeespiegel daalt, neemt de insnijding toe. In de loop van een glaciatie kan de rivier de afvoer van erosieproducten wederom niet meer aan en legt op een topografisch lager niveau een nieuw terras aan. In de laatste drie miljoen jaar zijn in Zuid-Limburg op deze wijze ongeveer dertig Maasterrassen ontstaan. In Noord- en Midden-Limburg bleven langs de Maas ook terrassen bewaard die zijn gevormd tijdens de overgang van het laatste glaciaal (Weichselien 115.000 tot 10.000 jaar geleden) naar het Holoceen (ongeveer 10.000 jaar geleden tot heden). Deze terrassen danken hun ontstaan uitsluitend aan het afnemende capaciteit van de rivier. Omdat de snelheid van de tektonische opheffing bekkeninwaarts, en dus stroomafwaarts, daalt, neemt ook de verticale afstand tussen de opeenvolgende terrassen in deze richting af. Waar een ouder terras bedekt raakt door sediment uit een volgende glaciaal is sprake van een terrassenkruising. Dergelijke kruisingen kunnen in kaart worden gebracht en markeren de contouren van een sedimentatiegebied.
RIVIERDUIN
Een rivierduin ontstaat door zandafzetting door een rivier. Dit zand gaat, wanneer het droog is en het waait, stuiven. Dit opgewaaide zand vormt een heuvel met een eigen biotoop. Onder andere in de Millingerwaard, een natuurgebied ten westen van Millingen aan de Rijn, wordt zand uit een rivier (de Waal) afgezet. Diverse buurtschappen rondom Zwolle, waaronder Spoolde, liggen op rivierduinen die zijn gevormd in het Preboreaal, een etage van het Holoceen.
Donk: Een donk is een rivierduin die nog boven de klei/veenlaag uitsteekt.
Is een term die in de geologie gebruikt wordt om aan te geven dat de kustlijn verschuift van meer continentaal naar meer bekkenwaarts. Dit hoeft niet direct een dalende zeespiegel te betekenen. Gedurende de geologische geschiedenis wisselden perioden van transgressie en regressie elkaar af. Deze afwisselingen hebben zich zowel regelmatig (cyclisch) als onregelmatig voorgedaan. In sedimentaire gesteenten zijn perioden van regressie te herkennen aan de erosieve vlakken, een term uit de sequentiestratigrafie
TRANSGRESSIE
Is een term die in de geologie gebruikt wordt om aan te geven dat de kustlijn verschuift van meer bekkenwaarts naar meer continentaal. Dit heeft twee mogelijke oorzaken: ofwel tectonische daling ofwel een stijging van het eustatische zeeniveau. Gedurende de geologische geschiedenis wisselden perioden van transgressie en regressie elkaar af. Deze afwisselingen hebben zich zowel regelmatig (cyclisch) als onregelmatig voorgedaan.