Demografische transitie (overgang) DEEL 1
In demografie is demografische transitie (overgang) een fenomeen en theorie die verwijst naar de historische verschuiving van hoge geboortecijfers en hoge sterftecijfers in samenlevingen met minimale technologie, onderwijs (vooral van vrouwen) en economische ontwikkeling, naar lage geboortecijfers en lage sterftecijfers in samenlevingen met geavanceerde technologie, onderwijs en economische ontwikkeling, evenals de fasen tussen deze twee scenario's. Hoewel deze verschuiving in veel geïndustrialiseerde landen heeft plaatsgevonden, zijn de theorie en het model vaak onnauwkeurig wanneer ze worden toegepast op individuele landen vanwege specifieke sociale, politieke en economische factoren die bepaalde bevolkingsgroepen beïnvloeden. Het bestaan van een soort demografische transitie wordt echter algemeen aanvaard in de sociale wetenschappen vanwege de gevestigde historische correlatie die dalende vruchtbaarheid koppelt aan sociale en economische ontwikkeling. Geleerden debatteren over de vraag of industrialisatie en hogere inkomens leiden tot een lagere bevolking, of dat lagere bevolkingsgroepen leiden tot industrialisatie en hogere inkomens. Geleerden debatteren ook over de mate waarin verschillende voorgestelde en soms onderling gerelateerde factoren, zoals een hoger inkomen per hoofd van de bevolking, een lager sterftecijfer, ouderdomszekerheid en een stijgende vraag naar menselijk kapitaal, een rol spelen.
Geschiedenis
De theorie is gebaseerd op een interpretatie van de demografische geschiedenis die in 1929 werd ontwikkeld door de Amerikaanse demograaf Warren Thompson (1887-1973). Adolphe Landry uit Frankrijk deed rond 1934 soortgelijke observaties over demografische patronen en het potentieel voor bevolkingsgroei. In de jaren veertig en vijftig ontwikkelde Frank W. Notestein een meer formele theorie over demografische transitie. In 2009 was het bestaan van een negatieve correlatie tussen vruchtbaarheid en industriële ontwikkeling een van de meest algemeen aanvaarde bevindingen in de sociale wetenschappen geworden.
De joden van Bohemen en Moravië waren de eerste bevolkingsgroepen die in de 18e eeuw een demografische transitie doormaakten, voorafgaand aan veranderingen in sterfte of vruchtbaarheid bij andere Europese joden of bij christenen die in de Tsjechische landen woonden.
De transitie omvat vier of mogelijk vijf fasen.
- In de eerste fase, de pre-industriële samenleving, zijn de sterftecijfers en geboortecijfers hoog en ongeveer in evenwicht. Aangenomen wordt dat alle menselijke populaties dit evenwicht hebben gehad tot het einde van de 18e eeuw, toen dit evenwicht eindigde in West-Europa. In feite waren de groeipercentages minder dan 0,05% sinds de landbouwrevolutie meer dan 10.000 jaar geleden. De bevolkingsgroei is in deze fase doorgaans erg traag, omdat de samenleving wordt beperkt door de beschikbare voedselvoorziening; daarom, tenzij de samenleving nieuwe technologieën ontwikkelt om de voedselproductie te verhogen (bijv. nieuwe voedselbronnen ontdekt of hogere oogstopbrengsten behaalt), worden fluctuaties in geboortecijfers snel gecompenseerd door sterftecijfers.
- In de tweede fase, die van een ontwikkelingsland, dalen de sterftecijfers snel door verbeteringen in de voedselvoorziening en sanitaire voorzieningen, die de levensverwachting verhogen en ziekten verminderen. De verbeteringen die specifiek zijn voor de voedselvoorziening omvatten doorgaans selectieve veredeling en vruchtwisseling en landbouwtechnieken. Talrijke verbeteringen in de volksgezondheid verminderen de sterfte, vooral de kindersterfte. Vóór het midden van de 20e eeuw waren deze verbeteringen in de volksgezondheid voornamelijk op het gebied van voedselverwerking, watervoorziening, riolering en persoonlijke hygiëne. Een van de variabelen die vaak worden genoemd, is de toename van de alfabetisering van vrouwen in combinatie met programma's voor voorlichting over de volksgezondheid die aan het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw ontstonden. In Europa begon de daling van het sterftecijfer aan het einde van de 18e eeuw in Noordwest-Europa en verspreidde zich in de loop van ongeveer 100 jaar naar het zuiden en oosten. Zonder een overeenkomstige daling van de geboortecijfers levert dit een demografische valkuil op, en de landen in deze fase ervaren een grote bevolkingsgroei.
- In de derde fase dalen de geboortecijfers als gevolg van verschillende vruchtbaarheidsfactoren, zoals toegang tot anticonceptie, loonsverhogingen, verstedelijking, een vermindering van de landbouw voor eigen gebruik, een verhoging van de status en opleiding van vrouwen, een vermindering van de waarde van kinderarbeid, een toename van de ouderlijke investeringen in de opvoeding van kinderen en andere sociale veranderingen. De bevolkingsgroei begint af te vlakken. De daling van het geboortecijfer in ontwikkelde landen begon in de late 19e eeuw in Noord-Europa. Hoewel verbeteringen in anticonceptie een rol spelen bij de daling van het geboortecijfer, waren anticonceptiva in de 19e eeuw niet algemeen verkrijgbaar en werden ze ook niet veel gebruikt in de 19e eeuw en speelden daarom waarschijnlijk geen significante rol bij de daling. Het is belangrijk op te merken dat de daling van het geboortecijfer ook wordt veroorzaakt door een overgang in waarden; niet alleen vanwege de beschikbaarheid van anticonceptiva.
- Tijdens fase vier zijn er zowel lage geboortecijfers als lage sterftecijfers. Geboortecijfers kunnen dalen tot ver onder het vervangingsniveau, zoals is gebeurd in landen als Duitsland, Italië en Japan, wat leidt tot een krimpende bevolking, een bedreiging voor veel industrieën die afhankelijk zijn van bevolkingsgroei. Als grote groep geboren in fase twee leeftijden, legt het een economische last op de krimpende beroepsbevolking. De sterftecijfers kunnen constant laag blijven of licht stijgen als gevolg van een toename van levensstijlziekten als gevolg van lage inspanningsniveaus en hoge obesitascijfers en een vergrijzende bevolking in ontwikkelde landen. Tegen het einde van de 20e eeuw stabiliseerden de geboortecijfers en sterftecijfers in de ontwikkelde landen zich op een lager niveau.
- Sommige veronderstellen een "fase vijf" met een toename van de vruchtbaarheid.
Zoals bij alle modellen is dit een geïdealiseerd beeld van de bevolkingsverandering in deze landen. Het model is een generalisatie die van toepassing is op deze landen als groep en die mogelijk niet alle individuele gevallen nauwkeurig beschrijft. De mate waarin het van toepassing is op de minder ontwikkelde samenlevingen van vandaag valt nog te bezien. Veel landen zoals China, Brazilië en Thailand zijn door snelle sociale en economische veranderingen zeer snel door het Demographic Transition Model (DTM) gegaan. Sommige landen, met name Afrikaanse landen, lijken in de tweede fase tot stilstand te komen als gevolg van een stagnerende ontwikkeling en in beperkte mate de effecten van onvoldoende geïnvesteerde en onvoldoende onderzochte tropische ziekten zoals malaria.
Fase een
In de pre-industriële samenleving waren de sterftecijfers en het geboortecijfer beide hoog en fluctueerden ze snel volgens natuurlijke gebeurtenissen, zoals droogte en ziekte, om een relatief constante en jonge bevolking te produceren. Gezinsplanningen anticonceptie waren vrijwel onbestaande; daarom werden de geboortecijfers in wezen alleen beperkt door het vermogen van vrouwen om kinderen te baren. Emigratie verlaagde de sterftecijfers in sommige speciale gevallen (bijvoorbeeld in Europa en met name in het oosten van de Verenigde Staten in de 19e eeuw), maar over het algemeen lagen de sterftecijfers meestal gelijk aan de geboortecijfers, vaak meer dan 40 per 1000 per jaar. Kinderen droegen vanaf jonge leeftijd bij aan de economie van het huishouden door water, brandhout en boodschappen te dragen, voor jongere broers en zussen te zorgen, te vegen, af te wassen, voedsel te bereiden en op het land te werken. Het opvoeden van een kind kostte weinig meer dan hem of haar voeden; er waren geen onderwijs- of amusementskosten. Dus de totale kosten van het opvoeden van kinderen, hun bijdrage aan het huishouden nauwelijks overschreden. Bovendien, toen ze volwassen werden, werden ze een belangrijke inbreng in het familiebedrijf, voornamelijk landbouw, en waren ze de primaire vorm van verzekering voor volwassenen op hoge leeftijd. In India was een volwassen zoon alles wat een weduwe ervan weerhield in armoede te vervallen. Hoewel de sterftecijfers hoog bleven, bestond er geen twijfel over de behoefte aan kinderen, ook al waren er middelen om ze te voorkomen.
Tijdens deze fase evolueert de samenleving in overeenstemming met het Malthusiaanse paradigma, waarbij de bevolking in wezen wordt bepaald door de voedselvoorziening. Fluctuaties in de voedselvoorziening (ofwel positief, bijvoorbeeld door technologische verbeteringen, of negatief, als gevolg van droogtes en invasies van plagen) vertalen zich doorgaans direct in populatiefluctuaties. Hongersnoden resulterend in aanzienlijke sterfte zijn frequent. Over het algemeen is de populatiedynamiek tijdens de eerste fase vergelijkbaar met die van dieren die in het wild leven. Volgens Edward, Revocatus. (2016) Dit is de eerdere fase van demografische transitie in de wereld en wordt ook gekenmerkt door primaire activiteiten zoals kleine visserijactiviteiten, landbouwpraktijken, veeteelt en kleine bedrijven.
Fase twee
Deze fase leidt tot een daling van het sterftecijfer en een toename van de bevolking. De veranderingen die in Europa tot dit stadium leidden, werden ingezet tijdens de landbouwrevolutie van de achttiende eeuw en verliepen aanvankelijk vrij traag. In de twintigste eeuw waren de dalingen van de sterftecijfers in ontwikkelingslanden doorgaans aanzienlijk sneller. Landen in deze fase zijn Jemen, Afghanistan en Irak en een groot deel van Sub-Sahara Afrika (maar dit omvat niet Zuid-Afrika, Zimbabwe, Botswana, Eswatini (Zwaziland), Lesotho, Namibië, Kenia, Gabon en Ghana, die in fase 3 zijn begonnen).
De daling van het sterftecijfer is in eerste instantie te wijten aan twee factoren:
- Ten eerste verminderen verbeteringen in de voedselvoorziening, veroorzaakt door hogere opbrengsten in landbouwpraktijken en beter transport, de sterfte door honger en gebrek aan water. Landbouwverbeteringen omvatten vruchtwisseling, selectief fokken en zaaimachinetechnologie.
- Ten tweede verminderen significante verbeteringen in de volksgezondheid, de sterfte, vooral in de kindertijd. Dit zijn niet zozeer medische doorbraken (Europa heeft fase twee doorgemaakt vóór de vooruitgang van het midden van de twintigste eeuw, hoewel er in de negentiende eeuw een aanzienlijke medische vooruitgang was, zoals de ontwikkeling van vaccinatie) als wel verbeteringen in de watervoorziening, riolering, voedselverwerking en algemene persoonlijke hygiëne als gevolg van groeiende wetenschappelijke kennis over de oorzaken van ziekten en de verbeterde opleiding en sociale status van moeders.
Een gevolg van de daling van het sterftecijfer in fase twee is een steeds snellere groei van de bevolkingsgroei (ook bekend als "bevolkingsexplosie"), aangezien de kloof tussen sterfte en geboorten steeds groter wordt. Merk op dat deze groei niet te wijten is aan een toename van de vruchtbaarheid (of geboortecijfers), maar aan een afname van het aantal sterfgevallen. Deze bevolkingsverandering vond in de negentiende eeuw plaats in Noordwest-Europa als gevolg van de industriële revolutie. In de tweede helft van de twintigste eeuw gingen de minder ontwikkelde landen de tweede fase in, waardoor de wereldwijde snelle groei van het aantal levende mensen ontstond waar demografen zich tegenwoordig zorgen over maken. In deze fase van DT zijn landen kwetsbaar om mislukte staten te worden bij afwezigheid van progressieve regeringen.
Een ander kenmerk van fase twee van de demografische transitie is een verandering in de leeftijdsstructuur van de bevolking. In fase één zijn de meeste sterfgevallen geconcentreerd in de eerste 5-10 jaar van het leven. Daarom leidt de daling van het sterftecijfer in de tweede fase meer dan wat dan ook tot een toenemende overleving van kinderen en een groeiende bevolking. Daarom wordt de leeftijdsstructuur van de bevolking steeds jeugdiger en beginnen ze grote gezinnen te krijgen en komen meer van deze kinderen in de reproductieve cyclus van hun leven, terwijl ze de hoge vruchtbaarheidscijfers van hun ouders behouden. De onderkant van de leeftijdspiramide breidt zich eerst uit waar kinderen, tieners en baby's hier zijn, waardoor de bevolkingsgroei toeneemt.
fase drie
In fase 3 van het demografisch transitiemodel (DTM) zijn de sterftecijfers laag en nemen de geboortecijfers af, in de regel dienovereenkomstig door verbeterde economische omstandigheden, een uitbreiding van de status en opleiding van vrouwen en de toegang tot anticonceptie. De daling van het geboortecijfer fluctueert van land tot land, evenals de tijdspanne waarin het wordt ervaren. Fase drie brengt de bevolking in de richting van stabiliteit door een daling van het geboortecijfer. Verschillende vruchtbaarheidsfactoren (factoren die mogelijk een rol spelen in verminderde vruchtbaarheid zijn onder andere drugs, alcohol, medicatie, chemotherapie, roken. Ook de leeftijd van de man speelt een belangrijke rol.) dragen bij aan deze uiteindelijke achteruitgang en zijn over het algemeen vergelijkbaar met die welke verband houden met subvervangende vruchtbaarheid, hoewel sommige speculatief zijn:
In landelijke gebieden betekende de aanhoudende daling van de kindersterfte dat ouders zich op een gegeven moment realiseerden dat ze niet zoveel kinderen nodig hadden om een comfortabele oude dag te verzekeren. Naarmate de kindersterfte blijft dalen en de inkomens stijgen, kunnen ouders er steeds meer op vertrouwen dat minder kinderen zullen volstaan om op oudere leeftijd mee te helpen in het familiebedrijf en voor hen te zorgen.
Toenemende verstedelijking verandert de traditionele waarden die worden gesteld aan vruchtbaarheid en de waarde van kinderen in de landelijke samenleving. Stedelijk wonen verhoogt ook de kosten van kinderen ten laste voor een gezin. Een recente theorie suggereert dat verstedelijking ook bijdraagt aan het verlagen van het geboortecijfer omdat het optimale paringspatronen verstoort. Een studie uit 2008 in IJsland wees uit dat de meest vruchtbare huwelijken tussen verre neven en nichten zijn. Genetische onverenigbaarheden die inherent zijn aan meer verre kruisingen, maken reproductie moeilijker.
In zowel landelijke als stedelijke gebieden worden de kosten van kinderen voor ouders nog verergerd door de invoering van leerplichtwetten en de toegenomen behoefte om kinderen onderwijs te geven zodat ze een gerespecteerde positie in de samenleving kunnen innemen. Het wordt kinderen bij wet steeds vaker verboden om buiten het huishouden te werken en een steeds beperktere bijdrage aan het huishouden te leveren, aangezien schoolkinderen steeds vaker worden vrijgesteld van de verwachting een significante bijdrage te leveren aan huishoudelijk werk. Zelfs in equatoriaal Afrika moeten kinderen (onder de 5 jaar) nu kleding en schoenen hebben, en misschien zelfs schooluniformen. Ouders beginnen het als een plicht te beschouwen om kinderboeken en speelgoed te kopen, mede door onderwijs en toegang tot gezinsplanning beginnen mensen hun behoefte aan kinderen en hun vermogen om ze op te voeden opnieuw in te schatten.
Een belangrijke factor bij het terugdringen van geboortecijfers in fase 3-landen zoals Maleisië is de beschikbaarheid van faciliteiten voor gezinsplanning, zoals deze in Kuala Terengganu, Terengganu, Maleisië.
Toenemende geletterdheid en werkgelegenheid verlagen de kritiekloze acceptatie van het krijgen van kinderen en het moederschap als maatstaven voor de status van vrouwen. Werkende vrouwen hebben minder tijd om kinderen op te voeden; dit is met name een probleem waar vaders traditioneel weinig of geen bijdrage leveren aan de opvoeding van kinderen, zoals in Zuid-Europa of Japan. De waardering van vrouwen buiten het krijgen van kinderen en het moederschap wordt belangrijk.
Verbeteringen in anticonceptietechnologie zijn nu een belangrijke factor. Vruchtbaarheidsdaling wordt evenzeer veroorzaakt door veranderingen in waarden over kinderen en geslacht als door de beschikbaarheid van voorbehoedsmiddelen en kennis over het gebruik ervan.
De resulterende veranderingen in de leeftijdsopbouw van de bevolking omvatten een daling van de afhankelijkheidsratio van jongeren en uiteindelijk vergrijzing. De populatiestructuur wordt minder driehoekig en meer als een langwerpige ballon. Tijdens de periode tussen de afname van de afhankelijkheid van jongeren en de toename van de afhankelijkheid van ouderen is er een demografisch perspectief dat mogelijk economische groei kan opleveren door een toename van de verhouding tussen de werkende leeftijd en de afhankelijke bevolking; het demografisch dividend.
Echter, tenzij factoren zoals hierboven vermeld mogen werken, mogen de geboortecijfers van een samenleving niet te zijner tijd tot een laag niveau dalen, wat betekent dat de samenleving niet door kan gaan naar fase drie en vastzit in wat een demografische val wordt genoemd.
Landen die getuige zijn geweest van een vruchtbaarheidsdaling van meer dan 50% ten opzichte van hun pre-transitieniveaus zijn: Costa Rica, El Salvador, Panama, Jamaica, Mexico, Colombia, Ecuador, Guyana, Filippijnen, Indonesië, Maleisië, Sri Lanka,Turkije, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Oezbekistan, Tunesië, Algerije, Marokko, Libanon, Zuid-Afrika, India, Saoedi-Arabië en veel eilanden in de Stille Oceaan.
Landen met een vruchtbaarheidsdaling van 25-50% zijn onder meer: Guatemala, Tadzjikistan, Egypte en Zimbabwe.
Landen met een vruchtbaarheidsdaling van minder dan 25% zijn onder meer: Soedan, Niger, Afghanistan.
Fase vier
Dit gebeurt waar geboorte- en sterftecijfers beide laag zijn, wat leidt tot een totale stabiliteit van de bevolking. De sterftecijfers zijn om een aantal redenen laag, met name een lager ziektecijfer en een hogere voedselproductie. Het geboortecijfer is laag omdat mensen meer mogelijkheden hebben om te kiezen of ze kinderen willen; dit wordt mogelijk gemaakt door verbeteringen in anticonceptie of door meer zelfstandigheid en werkmogelijkheden voor vrouwen. De DTM is slechts een suggestie over de toekomstige bevolkingsniveaus van een land, geen voorspelling.
Landen die zich in 2015 in dit stadium bevonden totaal vruchtbaarheidscijfer tussen 2,0 en 2,5) zijn: Antigua en Barbuda, Argentinië, Bahrein, Bangladesh, Bhutan, Kaapverdië, El Salvador, Faeröer, Grenada, Guam, India, Indonesië, Kosovo, Libië, Maleisië, Malediven, Mexico, Myanmar, Nepal, Nieuw-Caledonië, Nicaragua, Palau, Peru, Seychellen, Sri Lanka, Suriname, Tunesië, Turkije en Venezuela.
Fase vijf
Zie ook: Vergrijzing van de bevolking, vergrijzing van wereldbevolking, vergrijzing in Europa, vergrijzing van Japan en evolutionaire psychologie.
Het oorspronkelijke model voor demografische transitie heeft slechts vier fasen, maar er zijn aanvullende fasen voorgesteld. Zowel meer vruchtbare als minder vruchtbare futures zijn geclaimd als een fase vijf.
Sommige landen hebben sub-vervangende vruchtbaarheid (d.w.z. minder dan 2,1-2,2 kinderen per vrouw). Vervangingsvruchtbaarheid is over het algemeen iets hoger dan 2 (het niveau dat de twee ouders vervangt, waardoor evenwicht wordt bereikt), zowel omdat jongens vaker worden geboren dan meisjes (ongeveer 1,05-1,1 tot 1), en om sterfgevallen vóór volledige reproductie te compenseren. Veel Europese en Oost-Aziatische landen hebben nu hogere sterftecijfers dan geboortecijfers. Vergrijzing en bevolkingsafname kunnen uiteindelijk optreden, ervan uitgaande dat het vruchtbaarheidscijfer niet verandert en er geen aanhoudende massale immigratie plaatsvindt.
Met behulp van gegevens tot en met 2005 hebben onderzoekers gesuggereerd dat de negatieve relatie tussen ontwikkeling, zoals gemeten door de Human Development Index (HDI), en geboortecijfers bij zeer hoge ontwikkelingsniveaus was omgekeerd. In veel landen met een zeer hoog ontwikkelingsniveau waren de vruchtbaarheidscijfers begin jaren 2000 bijna twee kinderen per vrouw. De vruchtbaarheidscijfers zijn tussen 2010 en 2018 echter aanzienlijk gedaald in veel zeer hoge ontwikkelingslanden, ook in landen met een hoge mate van gendergelijkheid. De wereldwijde gegevens ondersteunen niet langer de suggestie dat vruchtbaarheidscijfers over het algemeen stijgen bij zeer hoge niveaus van nationale ontwikkeling.
Vanuit het oogpunt van evolutionaire biologie is het onverwacht dat rijkere mensen minder kinderen hebben, aangezien natuurlijke selectie naar verwachting de voorkeur zal geven aan individuen die bereid en in staat zijn overvloedige hulpbronnen om te zetten in overvloedige vruchtbare nakomelingen. Dit kan het gevolg zijn van een afwijking van de omgeving van evolutionaire aangepastheid.
De meeste modellen stellen dat het geboortecijfer zich voor onbepaalde tijd op een laag niveau zal stabiliseren. Sommige afwijkende geleerden merken op dat de moderne omgeving evolutionaire druk uitoefent voor een hogere vruchtbaarheid, en dat uiteindelijk als gevolg van individuele natuurlijke selectie of culturele selectie, het geboortecijfer weer kan stijgen. Een deel van de 'culturele selectie'-hypothese is dat het verschil in geboortecijfer tussen culturen significant is; sommige religieuze culturen hebben bijvoorbeeld een hoger geboortecijfer dat niet wordt verklaard door verschillen in inkomen.
Jane Falkingham van Southampton University heeft opgemerkt dat "we de afgelopen 50 jaar de bevolkingsprognoses consequent verkeerd hebben ingeschat, we hebben de verbeteringen in mortaliteit onderschat, maar we zijn ook niet erg goed geweest in het spotten van de trends in vruchtbaarheid." In 2004 publiceerde een bureau van de Verenigde Naties zijn schattingen voor de wereldbevolking in het jaar 2300; schattingen varieerden van een "lage schatting" van 2,3 miljard (neiging tot -0,32% per jaar) tot een "hoge schatting" van 36,4 miljard (neiging tot +0,54% per jaar), die werden afgezet tegen een opzettelijk "onrealistische" illustratieve "constante vruchtbaarheid"-scenario van 134 biljoen (verkregen als de vruchtbaarheidscijfers van 1995-2000 in de verre toekomst constant blijven).
Effecten op leeftijdsopbouw
De daling van het sterftecijfer en het geboortecijfer tijdens de demografische transitie kan de leeftijdsstructuur veranderen. Wanneer het sterftecijfer tijdens de tweede fase van de transitie daalt, is het resultaat vooral een toename van de jongere bevolking. De reden hiervoor is dat wanneer het sterftecijfer hoog is (fase één), het kindersterftecijfer erg hoog is, vaak meer dan 200 sterfgevallen per 1000 geboren kinderen. Wanneer het sterftecijfer daalt of verbetert, kan dit een lager kindersterftecijfer en een grotere overlevingskans van kinderen zijn. Naarmate personen met een hogere overlevingskans ouder worden, kan er in de loop van de tijd ook een toename zijn van het aantal oudere kinderen, tieners en jonge volwassenen. Dit houdt in dat het aandeel vruchtbare bevolkingsgroepen toeneemt, wat bij constante vruchtbaarheidscijfers kan leiden tot een toename van het aantal geboren kinderen. Hierdoor zal de groei van de kinderpopulatie verder toenemen. De tweede fase van de demografische transitie impliceert daarom een toename van de afhankelijkheid van kinderen en creëert meer jongeren in de bevolkingsstructuur. Naarmate een bevolking door de demografische overgang naar de derde fase blijft gaan, neemt de vruchtbaarheid af en de jongeren puilen uit voordat de daling uit de kinderafhankelijkheid komt en de werkende leeftijd bereikt. Deze fase van de overgang wordt vaak de gouden eeuw genoemd en is typisch wanneer de bevolking de grootste vooruitgang in levensstandaard en economische ontwikkeling ziet. Een verdere daling van zowel de sterfte als de vruchtbaarheid zal uiteindelijk leiden tot een vergrijzende bevolking en een stijging van de afhankelijkheidsratio van ouderen. Een toename van de afhankelijkheidsratio van ouderen geeft vaak aan dat een bevolking onder het vervangingsniveau van de vruchtbaarheid heeft bereikt, en als gevolg daarvan niet genoeg mensen in de werkende leeftijd heeft om de economie en de groeiende afhankelijke bevolking te ondersteunen.
Historische studies
Brittannië
Tussen 1750 en 1975 beleefde Engeland de overgang van hoge niveaus van zowel sterfte als vruchtbaarheid naar lage niveaus. Een belangrijke factor was de scherpe daling van het sterftecijfer als gevolg van infectieziekten, dat is gedaald van ongeveer 11 per 1.000 tot minder dan 1 per 1.000. Daarentegen was het sterftecijfer door andere oorzaken in 1850 12 per 1.000 en is het niet noemenswaardig gedaald. Wetenschappelijke ontdekkingen en medische doorbraken droegen in het algemeen niet belangrijk bij aan de vroege grote daling van de mortaliteit door infectieziekten.
Ierland
In de jaren tachtig en het begin van de jaren negentig convergeerde de Ierse demografische status naar de Europese norm. De sterfte steeg boven het gemiddelde van de Europese Gemeenschap en in 1991 daalde de Ierse vruchtbaarheid tot vervangingsniveau. De eigenaardigheden van Ierlands demografie in het verleden en de recente snelle veranderingen vormen een uitdaging voor de gevestigde theorie. De recente veranderingen weerspiegelen innerlijke veranderingen in de Ierse samenleving, met betrekking tot gezinsplanning, vrouwen in de beroepsbevolking, de sterk afnemende macht van de katholieke kerk en de factor emigratie.
Frankrijk
Frankrijk vertoont reële afwijkingen van het standaardmodel van de westerse demografische evolutie. Het unieke van de Franse geval komt voort uit zijn specifieke demografische geschiedenis, zijn historische culturele waarden en zijn interne regionale dynamiek. De demografische transitie in Frankrijk was ongebruikelijk in die zin dat de sterfte en de geboorte tegelijkertijd daalden, dus er was geen demografische hausse in de 19e eeuw.
Het demografische profiel van Frankrijk is vergelijkbaar met dat van zijn Europese buren en met ontwikkelde landen in het algemeen, maar het lijkt de bevolkingsafname van westerse landen af te wenden. Met 62.814.233 miljoen inwoners in 2020 was het, het op één na dichtstbevolkte land van de Europese Unie en vertoonde het een zekere demografische dynamiek, met een groeipercentage van 2,4% tussen 2000 en 2005, (zie ook grafiek) boven het Europese gemiddelde. Meer dan tweederde van die groei kan worden toegeschreven aan een natuurlijke toename als gevolg van hoge vruchtbaarheids- en geboortecijfers. Daarentegen is Frankrijk een van de ontwikkelde landen waarvan het migratiesaldo nogal zwak is, wat een origineel kenmerk is op Europees niveau. Verschillende onderling samenhangende redenen zijn verantwoordelijk voor dergelijke bijzonderheden, met name de impact van gezinsvriendelijke beleidsmaatregelen die gepaard gaan met een groter aantal ongehuwde huishoudens en buitenechtelijke geboorten. Deze algemene demografische trends lopen parallel met even belangrijke veranderingen in de regionale demografie. Sinds 1982 hebben zich overal op het vasteland van Frankrijk dezelfde significante tendensen voorgedaan: demografische stagnatie in de minst bevolkte plattelandsgebieden en industriële regio's in het noordoosten, met sterke groei in het zuidwesten en langs de Atlantische kust, plus dynamiek in grootstedelijke gebieden. Verschuivingen in de bevolking tussen regio's zijn verantwoordelijk voor de meeste verschillen in groei. De verschillende demografische evolutieregio's kunnen worden geanalyseerd door het filter van verschillende parameters, waaronder woonvoorzieningen, economische groei en stedelijke dynamiek, die verschillende verschillende regionale profielen opleveren. De verdeling van de Franse bevolking lijkt daarom steeds meer bepaald door interregionale mobiliteit, maar ook door de woonvoorkeuren van individuele huishoudens. Deze uitdagingen, die verband houden met de configuraties van de bevolking en de dynamiek van de distributie, roepen onvermijdelijk de kwestie van ruimtelijke ordening op. De meest recente volkstellingscijfers laten zien dat een uitstorting van de stedelijke bevolking betekent dat minder plattelandsgebieden een negatieve migratiestroom blijven registreren - tweederde van de plattelandsgemeenschappen heeft er sinds 2000 een aantal laten zien. De ruimtelijke demografische expansie van grote steden versterkt het proces van peri-urbanisatie gaat echter ook gepaard met verplaatsing van selectieve woonstromen, sociale selectie en sociaal-ruimtelijke segregatie op basis van inkomen. Verband houdend met de configuraties van de bevolking en de dynamiek van de distributie, roept onvermijdelijk de kwestie van ruimtelijke ordening op. op basis van inkomen.
Azië
McNicoll (2006) onderzoekt de gemeenschappelijke kenmerken achter de opvallende veranderingen in gezondheid en vruchtbaarheid in Oost- en Zuidoost-Azië in de jaren zestig en negentig, met de nadruk op zeven landen: Taiwan en Zuid-Korea (tijger-economieën), Thailand, Maleisië en Indonesië (tweede golf-landen), en China en Vietnam (markt-leninistische economieën). Demografische veranderingen kunnen worden gezien als een bijproduct van sociale en economische ontwikkeling en in sommige gevallen gepaard gaand met sterke druk van de overheid. Een effectief, vaak autoritair, lokaal bestuurssysteem kan een kader bieden voor promotie en dienstverlening op het gebied van gezondheid, onderwijs en gezinsplanning. Economische liberalisering verhoogde de economische kansen en risico's voor individuen, terwijl ook de prijs en vaak de kwaliteit van deze diensten werd verlaagd,
India
Vanaf 2013 bevindt India zich in de tweede helft van de derde fase van de demografische transitie, met een bevolking van 1.326.093.247 (2020). Het loopt bijna 40 jaar achter in het demografische overgangsproces in vergelijking met EU-landen, Japan, enz. De huidige demografische overgangsfase van India, samen met zijn grotere bevolkingsbasis, zal in de komende decennia een rijk demografisch dividend opleveren.
Korea
Cha (2007) analyseert een paneldataset om te onderzoeken hoe de industriële revolutie, demografische transitie en de accumulatie van menselijk kapitaal in Korea van 1916 tot 1938 op elkaar inwerkten. Inkomensgroei en publieke investeringen in gezondheid zorgden ervoor dat de sterfte daalde, wat de vruchtbaarheid onderdrukte en het onderwijs bevorderde. Industrialisatie, premie voor vaardigheden en het verkleinen van de loonkloof tussen mannen en vrouwen hebben ouders er verder toe aangezet om voor kwaliteit van het kind te kiezen. De groeiende vraag naar onderwijs werd opgevangen door een actief programma voor de bouw van openbare scholen. De landbouwdepressie van het interbellum verergerde de traditionele inkomensongelijkheid, verhoogde de vruchtbaarheid en belemmerde de verspreiding van massaal onderwijs. Het grootgrondbezit stortte in na de dekolonisatie, en de daaruit voortvloeiende vermindering van de ongelijkheid versnelde de opeenstapeling van menselijk en fysiek kapitaal, wat leidde tot groei in Zuid-Korea.
Madagascar
Hoofd artikel: Demografie van Madagascar
Campbell heeft de demografie van het 19e-eeuwse Madagascar bestudeerd in het licht van de demografische transitietheorie. Zowel aanhangers als critici van de theorie houden vast aan een intrinsieke tegenstelling tussen menselijke en'natuurlijke' factoren, zoals klimaat, hongersnood en ziekte, die de demografie beïnvloeden. Ze veronderstellen ook een scherpe chronologische kloof tussen de prekoloniale en koloniale tijdperken, met het argument dat terwijl 'natuurlijke' demografische invloeden in de eerste periode van groter belang waren, menselijke factoren daarna overheersten. Campbell stelt dat in het 19e-eeuwse Madagaskar de menselijke factor, in de vorm van de staat Merina, was de overheersende demografische invloed. De impact van de staat werd echter gevoeld door natuurlijke krachten en varieerde in de tijd. In de late 18e en vroege 19e eeuw stimuleerde het staatsbeleid van Merina de landbouwproductie, wat hielp om een grotere en gezondere bevolking te creëren en de basis legde voor de militaire en economische expansie van Merina in Madagaskar.
Vanaf 1820 leidden de kosten van een dergelijk expansionisme ervoor dat de staat zijn uitbuiting van dwangarbeid opvoerde ten koste van de landbouwproductie en deze zo omvormde tot een negatieve demografische kracht. Onvruchtbaarheid en kindersterfte, die waarschijnlijk een grotere invloed op de totale bevolking hadden dan het sterftecijfer bij volwassenen, stegen vanaf 1820 als gevolg van ziekte, ondervoeding en stress, die allemaal het gevolg waren van het overheidsbeleid voor dwangarbeid. Beschikbare schattingen geven aan dat de bevolkingsgroei van Madagaskar tussen 1820 en 1895 niet of nauwelijks is toegenomen. dit gevoel vormde een link met het Franse regime van de koloniale tijd.
Rusland
Hoofd artikel: Demografie van Rusland
Rusland ging de tweede fase van de overgang in de 18e eeuw in, gelijktijdig met de rest van Europa, hoewel het effect van de overgang beperkt bleef tot een bescheiden daling van het sterftecijfer en een gestage bevolkingsgroei. De bevolking van Rusland verviervoudigde in de 19e eeuw bijna, van 30 miljoen tot 133 miljoen, en bleef groeien tot de Eerste Wereldoorlog en de onrust die daarop volgde. Rusland ging toen snel door de derde fase. Hoewel de vruchtbaarheidscijfers aanvankelijk herstelden en halverwege de jaren twintig bijna 7 kinderen/vrouwen bereikten, werden ze depressief door de hongersnood van 1931-1933, stortten ze in als gevolg van de Tweede Wereldoorlog in 1941 en herstelden ze slechts tot een aanhoudend niveau van 3 kinderen/vrouw na de oorlog. Tegen 1970 bevond Rusland zich stevig in de vierde fase, met ruwe geboortecijfers en ruwe sterftecijfers in de orde van grootte van respectievelijk 15/1000 en 9/1000. Vreemd genoeg kwam het geboortecijfer echter in een staat van constante verandering, waarbij het herhaaldelijk de 20/1000 overtrof en ook onder de 12/1000 daalde.
In de jaren tachtig en negentig onderging Rusland een unieke demografische transitie; waarnemers noemen het een "demografische catastrofe": het aantal sterfgevallen overschreed het aantal geboorten, de levensverwachting daalde sterk (vooral voor mannen) en het aantal zelfmoorden nam toe. Van 1992 tot en met 2011 overtrof het aantal sterfgevallen het aantal geboorten; vanaf 2011 is het tegenovergestelde het geval.
Verenigde Staten
Greenwood en Seshadri (2002) laten zien dat er van 1800 tot 1940 een demografische verschuiving was van een overwegend landelijke Amerikaanse bevolking met een hoge vruchtbaarheid, met gemiddeld zeven kinderen geboren per blanke vrouw, naar een minderheid (43%) plattelandsbevolking met een lage vruchtbaarheid, met een gemiddelde van twee geboorten per blanke vrouw. Deze verschuiving is het gevolg van technologische vooruitgang. Een verzesvoudiging van de reële lonen maakte kinderen duurder in termen van gemiste kansen om te werken en een stijging van de landbouwproductiviteit verminderde de vraag naar arbeid op het platteland, waarvan een aanzienlijk deel traditioneel werd uitgevoerd door kinderen in boerengezinnen.
Een vereenvoudiging van de DTM-theorie stelt een aanvankelijke daling van de sterfte voor, gevolgd door een latere daling van de vruchtbaarheid. De veranderende demografie van de VS in de afgelopen twee eeuwen kwam niet overeen met dit model. Vanaf ongeveer 1800 was er een scherpe daling van de vruchtbaarheid; op dat moment produceerde een gemiddelde vrouw gewoonlijk zeven geboorten per leven, maar tegen 1900 was dit aantal gedaald tot bijna vier. Een daling van het sterftecijfer werd in de VS pas bijna 1900 waargenomen, honderd jaar na de daling van de vruchtbaarheid.
Deze late daling vond echter plaats vanaf een zeer laag initieel niveau. Tijdens de 17e en 18e eeuw varieerden de ruwe sterftecijfers in een groot deel van het koloniale Noord-Amerika van 15 tot 25 sterfgevallen per 1000 inwoners per jaar (niveaus tot 40 per 1000 zijn typisch tijdens de eerste en tweede fase). De levensverwachting bij de geboorte was in de orde van 40 en bereikte op sommige plaatsen de 50, en een inwoner van het 18e-eeuwse Philadelphia die de leeftijd van 20 bereikte, had gemiddeld 40 jaar extra kunnen verwachten.
Dit fenomeen wordt verklaard door het patroon van kolonisatie van de Verenigde Staten. Het dunbevolkte binnenland van het land bood voldoende ruimte om alle "overtollige" mensen te huisvesten, mechanismen tegengaan (verspreiding van overdraagbare ziekten door overbevolking, lage reële lonen en onvoldoende calorieën per hoofd van de bevolking vanwege de beperkte hoeveelheid beschikbare landbouwgrond) die leidden tot hoge sterfte in de Oude Wereld. Met een laag sterftecijfer maar stadium 1 geboortecijfers, kenden de Verenigde Staten noodzakelijkerwijs een exponentiële bevolkingsgroei (van minder dan 4 miljoen mensen in 1790 tot 23 miljoen in 1850 tot 76 miljoen in 1900).
Het enige gebied waar dit patroon niet stand hield, was het Amerikaanse Zuiden. Hoge prevalentie van dodelijke endemische ziekten zoals malaria hield de mortaliteit zo hoog als 45-50 per 1000 inwoners per jaar in het 18e-eeuwse Noord-Carolina. In New Orleans bleef het sterftecijfer zo hoog (voornamelijk als gevolg van gele koorts) dat de stad tot ver in de tweede helft van de 19e werd gekarakteriseerd als de "dodenhoofdstad van de Verenigde Staten" - op het niveau van 50 per 1000 inwoners of hoger.
Tegenwoordig wordt erkend dat de VS zowel lage vruchtbaarheids- als sterftecijfers heeft. In het bijzonder bedragen de geboortecijfers 14 per 1000 per jaar en de sterftecijfers 8 per 1000 per jaar.
Kritische evaluatie
Er moet aan worden herinnerd dat de DTM slechts een model is en niet noodzakelijk de toekomst kan voorspellen. Het geeft echter wel een indicatie van de toekomstige geboorte- en sterftecijfers voor een onderontwikkeld land, samen met de totale bevolkingsomvang. Vooral natuurlijk doet de DTM geen uitspraken over bevolkingsveranderingen als gevolg van migratie. Het is niet noodzakelijk toepasbaar op zeer hoge ontwikkelingsniveaus.
DTM houdt geen rekening met recente fenomenen zoals aids; in deze gebieden is HIV de belangrijkste doodsoorzaak geworden. Sommige trends in door water overgedragen bacteriële kindersterfte zijn ook verontrustend in landen als Malawi, Soedan en Nigeria; zo is de vooruitgang in de DTM tussen 1975 en 2005 duidelijk gestopt en omgekeerd.
DTM gaat ervan uit dat bevolkingsveranderingen worden veroorzaakt door industriële veranderingen en toegenomen welvaart, zonder rekening te houden met de rol van sociale verandering bij het bepalen van geboortecijfers, bijvoorbeeld de opleiding van vrouwen. De afgelopen decennia is er meer gewerkt aan de ontwikkeling van de sociale mechanismen erachter.
DTM gaat ervan uit dat het geboortecijfer onafhankelijk is van het sterftecijfer. Niettemin beweren demografen dat er geen historisch bewijs is voor een significante stijging van de vruchtbaarheidscijfers in de hele samenleving na gebeurtenissen met een hoog sterftecijfer. Met name hebben sommige historische populaties vele jaren nodig gehad om levens te vervangen na gebeurtenissen zoals de Zwarte Dood.
Sommigen hebben beweerd dat DTM de vroege vruchtbaarheidsdalingen in een groot deel van Azië in de tweede helft van de 20e eeuw of de vertragingen in de vruchtbaarheidsdaling in delen van het Midden-Oosten niet verklaart. Niettemin heeft de demograaf John C Caldwell gesuggereerd dat de reden voor de snelle daling van de vruchtbaarheid in sommige ontwikkelingslanden in vergelijking met West-Europa, de Verenigde Staten, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland voornamelijk te wijten is aan overheidsprogramma's en een enorme investering in onderwijs, zowel door overheden en ouders.
Tweede demografische transitie
De Tweede Demografische Transitie (SDT) is een conceptueel kader dat in 1986 voor het eerst werd geformuleerd door Ron Lesthaeghe en Dirk van de Kaa in een kort artikel dat werd gepubliceerd in het Nederlandse sociologietijdschrift Mens en Maatschappij. SDT richtte zich op de veranderingen in de patronen van seksueel en reproductief gedrag die plaatsvonden in Noord-Amerika en West-Europa in de periode vanaf ongeveer 1963, toen de anticonceptiepil en andere goedkope effectieve anticonceptiemethoden zoals het spiraaltje werden tot op heden door de algemene bevolking geadopteerd. Gecombineerd met de seksuele revolutieen de grotere rol van vrouwen in de samenleving en de beroepsbevolking. De daaruit voortvloeiende veranderingen hebben de demografie van de geïndustrialiseerde landen ingrijpend beïnvloed, wat heeft geleid tot een sub-vervangend vruchtbaarheidsniveau.
De veranderingen, het toegenomen aantal vrouwen dat ervoor kiest om niet te trouwen of kinderen te krijgen, het toegenomen samenwonen buiten het huwelijk, het toegenomen aantal kinderen dat alleenstaande moeders krijgen, de toegenomen deelname van vrouwen aan het hoger onderwijs en professionele carrières, en andere veranderingen houden verband met toegenomen individualisme en autonomie, met name van vrouwen. Motivaties zijn veranderd van traditionele en economische naar die van zelfrealisatie.
In 2015 beschreef Nicholas Eberstadt, politiek econoom bij het American Enterprise Institute in Washington, de tweede demografische transitie als een waarin "lange, stabiele huwelijken op de loer liggen, en echtscheiding of scheiding van tafel en bed, samen met seriële samenwoning en steeds meer voorwaardelijke liaisons."
Geschiedenis
De theorie is gebaseerd op een interpretatie van de demografische geschiedenis die in 1929 werd ontwikkeld door de Amerikaanse demograaf Warren Thompson (1887-1973). Adolphe Landry uit Frankrijk deed rond 1934 soortgelijke observaties over demografische patronen en het potentieel voor bevolkingsgroei. In de jaren veertig en vijftig ontwikkelde Frank W. Notestein een meer formele theorie over demografische transitie. In 2009 was het bestaan van een negatieve correlatie tussen vruchtbaarheid en industriële ontwikkeling een van de meest algemeen aanvaarde bevindingen in de sociale wetenschappen geworden.
De joden van Bohemen en Moravië waren de eerste bevolkingsgroepen die in de 18e eeuw een demografische transitie doormaakten, voorafgaand aan veranderingen in sterfte of vruchtbaarheid bij andere Europese joden of bij christenen die in de Tsjechische landen woonden.
De transitie omvat vier of mogelijk vijf fasen.
- In de eerste fase, de pre-industriële samenleving, zijn de sterftecijfers en geboortecijfers hoog en ongeveer in evenwicht. Aangenomen wordt dat alle menselijke populaties dit evenwicht hebben gehad tot het einde van de 18e eeuw, toen dit evenwicht eindigde in West-Europa. In feite waren de groeipercentages minder dan 0,05% sinds de landbouwrevolutie meer dan 10.000 jaar geleden. De bevolkingsgroei is in deze fase doorgaans erg traag, omdat de samenleving wordt beperkt door de beschikbare voedselvoorziening; daarom, tenzij de samenleving nieuwe technologieën ontwikkelt om de voedselproductie te verhogen (bijv. nieuwe voedselbronnen ontdekt of hogere oogstopbrengsten behaalt), worden fluctuaties in geboortecijfers snel gecompenseerd door sterftecijfers.
- In de tweede fase, die van een ontwikkelingsland, dalen de sterftecijfers snel door verbeteringen in de voedselvoorziening en sanitaire voorzieningen, die de levensverwachting verhogen en ziekten verminderen. De verbeteringen die specifiek zijn voor de voedselvoorziening omvatten doorgaans selectieve veredeling en vruchtwisseling en landbouwtechnieken. Talrijke verbeteringen in de volksgezondheid verminderen de sterfte, vooral de kindersterfte. Vóór het midden van de 20e eeuw waren deze verbeteringen in de volksgezondheid voornamelijk op het gebied van voedselverwerking, watervoorziening, riolering en persoonlijke hygiëne. Een van de variabelen die vaak worden genoemd, is de toename van de alfabetisering van vrouwen in combinatie met programma's voor voorlichting over de volksgezondheid die aan het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw ontstonden. In Europa begon de daling van het sterftecijfer aan het einde van de 18e eeuw in Noordwest-Europa en verspreidde zich in de loop van ongeveer 100 jaar naar het zuiden en oosten. Zonder een overeenkomstige daling van de geboortecijfers levert dit een demografische valkuil op, en de landen in deze fase ervaren een grote bevolkingsgroei.
- In de derde fase dalen de geboortecijfers als gevolg van verschillende vruchtbaarheidsfactoren, zoals toegang tot anticonceptie, loonsverhogingen, verstedelijking, een vermindering van de landbouw voor eigen gebruik, een verhoging van de status en opleiding van vrouwen, een vermindering van de waarde van kinderarbeid, een toename van de ouderlijke investeringen in de opvoeding van kinderen en andere sociale veranderingen. De bevolkingsgroei begint af te vlakken. De daling van het geboortecijfer in ontwikkelde landen begon in de late 19e eeuw in Noord-Europa. Hoewel verbeteringen in anticonceptie een rol spelen bij de daling van het geboortecijfer, waren anticonceptiva in de 19e eeuw niet algemeen verkrijgbaar en werden ze ook niet veel gebruikt in de 19e eeuw en speelden daarom waarschijnlijk geen significante rol bij de daling. Het is belangrijk op te merken dat de daling van het geboortecijfer ook wordt veroorzaakt door een overgang in waarden; niet alleen vanwege de beschikbaarheid van anticonceptiva.
- Tijdens fase vier zijn er zowel lage geboortecijfers als lage sterftecijfers. Geboortecijfers kunnen dalen tot ver onder het vervangingsniveau, zoals is gebeurd in landen als Duitsland, Italië en Japan, wat leidt tot een krimpende bevolking, een bedreiging voor veel industrieën die afhankelijk zijn van bevolkingsgroei. Als grote groep geboren in fase twee leeftijden, legt het een economische last op de krimpende beroepsbevolking. De sterftecijfers kunnen constant laag blijven of licht stijgen als gevolg van een toename van levensstijlziekten als gevolg van lage inspanningsniveaus en hoge obesitascijfers en een vergrijzende bevolking in ontwikkelde landen. Tegen het einde van de 20e eeuw stabiliseerden de geboortecijfers en sterftecijfers in de ontwikkelde landen zich op een lager niveau.
- Sommige veronderstellen een "fase vijf" met een toename van de vruchtbaarheid.
Zoals bij alle modellen is dit een geïdealiseerd beeld van de bevolkingsverandering in deze landen. Het model is een generalisatie die van toepassing is op deze landen als groep en die mogelijk niet alle individuele gevallen nauwkeurig beschrijft. De mate waarin het van toepassing is op de minder ontwikkelde samenlevingen van vandaag valt nog te bezien. Veel landen zoals China, Brazilië en Thailand zijn door snelle sociale en economische veranderingen zeer snel door het Demographic Transition Model (DTM) gegaan. Sommige landen, met name Afrikaanse landen, lijken in de tweede fase tot stilstand te komen als gevolg van een stagnerende ontwikkeling en in beperkte mate de effecten van onvoldoende geïnvesteerde en onvoldoende onderzochte tropische ziekten zoals malaria.
Fase een
In de pre-industriële samenleving waren de sterftecijfers en het geboortecijfer beide hoog en fluctueerden ze snel volgens natuurlijke gebeurtenissen, zoals droogte en ziekte, om een relatief constante en jonge bevolking te produceren. Gezinsplanningen anticonceptie waren vrijwel onbestaande; daarom werden de geboortecijfers in wezen alleen beperkt door het vermogen van vrouwen om kinderen te baren. Emigratie verlaagde de sterftecijfers in sommige speciale gevallen (bijvoorbeeld in Europa en met name in het oosten van de Verenigde Staten in de 19e eeuw), maar over het algemeen lagen de sterftecijfers meestal gelijk aan de geboortecijfers, vaak meer dan 40 per 1000 per jaar. Kinderen droegen vanaf jonge leeftijd bij aan de economie van het huishouden door water, brandhout en boodschappen te dragen, voor jongere broers en zussen te zorgen, te vegen, af te wassen, voedsel te bereiden en op het land te werken. Het opvoeden van een kind kostte weinig meer dan hem of haar voeden; er waren geen onderwijs- of amusementskosten. Dus de totale kosten van het opvoeden van kinderen, hun bijdrage aan het huishouden nauwelijks overschreden. Bovendien, toen ze volwassen werden, werden ze een belangrijke inbreng in het familiebedrijf, voornamelijk landbouw, en waren ze de primaire vorm van verzekering voor volwassenen op hoge leeftijd. In India was een volwassen zoon alles wat een weduwe ervan weerhield in armoede te vervallen. Hoewel de sterftecijfers hoog bleven, bestond er geen twijfel over de behoefte aan kinderen, ook al waren er middelen om ze te voorkomen.
Tijdens deze fase evolueert de samenleving in overeenstemming met het Malthusiaanse paradigma, waarbij de bevolking in wezen wordt bepaald door de voedselvoorziening. Fluctuaties in de voedselvoorziening (ofwel positief, bijvoorbeeld door technologische verbeteringen, of negatief, als gevolg van droogtes en invasies van plagen) vertalen zich doorgaans direct in populatiefluctuaties. Hongersnoden resulterend in aanzienlijke sterfte zijn frequent. Over het algemeen is de populatiedynamiek tijdens de eerste fase vergelijkbaar met die van dieren die in het wild leven. Volgens Edward, Revocatus. (2016) Dit is de eerdere fase van demografische transitie in de wereld en wordt ook gekenmerkt door primaire activiteiten zoals kleine visserijactiviteiten, landbouwpraktijken, veeteelt en kleine bedrijven.
Fase twee
Deze fase leidt tot een daling van het sterftecijfer en een toename van de bevolking. De veranderingen die in Europa tot dit stadium leidden, werden ingezet tijdens de landbouwrevolutie van de achttiende eeuw en verliepen aanvankelijk vrij traag. In de twintigste eeuw waren de dalingen van de sterftecijfers in ontwikkelingslanden doorgaans aanzienlijk sneller. Landen in deze fase zijn Jemen, Afghanistan en Irak en een groot deel van Sub-Sahara Afrika (maar dit omvat niet Zuid-Afrika, Zimbabwe, Botswana, Eswatini (Zwaziland), Lesotho, Namibië, Kenia, Gabon en Ghana, die in fase 3 zijn begonnen).
De daling van het sterftecijfer is in eerste instantie te wijten aan twee factoren:
- Ten eerste verminderen verbeteringen in de voedselvoorziening, veroorzaakt door hogere opbrengsten in landbouwpraktijken en beter transport, de sterfte door honger en gebrek aan water. Landbouwverbeteringen omvatten vruchtwisseling, selectief fokken en zaaimachinetechnologie.
- Ten tweede verminderen significante verbeteringen in de volksgezondheid, de sterfte, vooral in de kindertijd. Dit zijn niet zozeer medische doorbraken (Europa heeft fase twee doorgemaakt vóór de vooruitgang van het midden van de twintigste eeuw, hoewel er in de negentiende eeuw een aanzienlijke medische vooruitgang was, zoals de ontwikkeling van vaccinatie) als wel verbeteringen in de watervoorziening, riolering, voedselverwerking en algemene persoonlijke hygiëne als gevolg van groeiende wetenschappelijke kennis over de oorzaken van ziekten en de verbeterde opleiding en sociale status van moeders.
Een gevolg van de daling van het sterftecijfer in fase twee is een steeds snellere groei van de bevolkingsgroei (ook bekend als "bevolkingsexplosie"), aangezien de kloof tussen sterfte en geboorten steeds groter wordt. Merk op dat deze groei niet te wijten is aan een toename van de vruchtbaarheid (of geboortecijfers), maar aan een afname van het aantal sterfgevallen. Deze bevolkingsverandering vond in de negentiende eeuw plaats in Noordwest-Europa als gevolg van de industriële revolutie. In de tweede helft van de twintigste eeuw gingen de minder ontwikkelde landen de tweede fase in, waardoor de wereldwijde snelle groei van het aantal levende mensen ontstond waar demografen zich tegenwoordig zorgen over maken. In deze fase van DT zijn landen kwetsbaar om mislukte staten te worden bij afwezigheid van progressieve regeringen.
Een ander kenmerk van fase twee van de demografische transitie is een verandering in de leeftijdsstructuur van de bevolking. In fase één zijn de meeste sterfgevallen geconcentreerd in de eerste 5-10 jaar van het leven. Daarom leidt de daling van het sterftecijfer in de tweede fase meer dan wat dan ook tot een toenemende overleving van kinderen en een groeiende bevolking. Daarom wordt de leeftijdsstructuur van de bevolking steeds jeugdiger en beginnen ze grote gezinnen te krijgen en komen meer van deze kinderen in de reproductieve cyclus van hun leven, terwijl ze de hoge vruchtbaarheidscijfers van hun ouders behouden. De onderkant van de leeftijdspiramide breidt zich eerst uit waar kinderen, tieners en baby's hier zijn, waardoor de bevolkingsgroei toeneemt.
fase drie
In fase 3 van het demografisch transitiemodel (DTM) zijn de sterftecijfers laag en nemen de geboortecijfers af, in de regel dienovereenkomstig door verbeterde economische omstandigheden, een uitbreiding van de status en opleiding van vrouwen en de toegang tot anticonceptie. De daling van het geboortecijfer fluctueert van land tot land, evenals de tijdspanne waarin het wordt ervaren. Fase drie brengt de bevolking in de richting van stabiliteit door een daling van het geboortecijfer. Verschillende vruchtbaarheidsfactoren (factoren die mogelijk een rol spelen in verminderde vruchtbaarheid zijn onder andere drugs, alcohol, medicatie, chemotherapie, roken. Ook de leeftijd van de man speelt een belangrijke rol.) dragen bij aan deze uiteindelijke achteruitgang en zijn over het algemeen vergelijkbaar met die welke verband houden met subvervangende vruchtbaarheid, hoewel sommige speculatief zijn:
In landelijke gebieden betekende de aanhoudende daling van de kindersterfte dat ouders zich op een gegeven moment realiseerden dat ze niet zoveel kinderen nodig hadden om een comfortabele oude dag te verzekeren. Naarmate de kindersterfte blijft dalen en de inkomens stijgen, kunnen ouders er steeds meer op vertrouwen dat minder kinderen zullen volstaan om op oudere leeftijd mee te helpen in het familiebedrijf en voor hen te zorgen.
Toenemende verstedelijking verandert de traditionele waarden die worden gesteld aan vruchtbaarheid en de waarde van kinderen in de landelijke samenleving. Stedelijk wonen verhoogt ook de kosten van kinderen ten laste voor een gezin. Een recente theorie suggereert dat verstedelijking ook bijdraagt aan het verlagen van het geboortecijfer omdat het optimale paringspatronen verstoort. Een studie uit 2008 in IJsland wees uit dat de meest vruchtbare huwelijken tussen verre neven en nichten zijn. Genetische onverenigbaarheden die inherent zijn aan meer verre kruisingen, maken reproductie moeilijker.
In zowel landelijke als stedelijke gebieden worden de kosten van kinderen voor ouders nog verergerd door de invoering van leerplichtwetten en de toegenomen behoefte om kinderen onderwijs te geven zodat ze een gerespecteerde positie in de samenleving kunnen innemen. Het wordt kinderen bij wet steeds vaker verboden om buiten het huishouden te werken en een steeds beperktere bijdrage aan het huishouden te leveren, aangezien schoolkinderen steeds vaker worden vrijgesteld van de verwachting een significante bijdrage te leveren aan huishoudelijk werk. Zelfs in equatoriaal Afrika moeten kinderen (onder de 5 jaar) nu kleding en schoenen hebben, en misschien zelfs schooluniformen. Ouders beginnen het als een plicht te beschouwen om kinderboeken en speelgoed te kopen, mede door onderwijs en toegang tot gezinsplanning beginnen mensen hun behoefte aan kinderen en hun vermogen om ze op te voeden opnieuw in te schatten.
Een belangrijke factor bij het terugdringen van geboortecijfers in fase 3-landen zoals Maleisië is de beschikbaarheid van faciliteiten voor gezinsplanning, zoals deze in Kuala Terengganu, Terengganu, Maleisië.
Toenemende geletterdheid en werkgelegenheid verlagen de kritiekloze acceptatie van het krijgen van kinderen en het moederschap als maatstaven voor de status van vrouwen. Werkende vrouwen hebben minder tijd om kinderen op te voeden; dit is met name een probleem waar vaders traditioneel weinig of geen bijdrage leveren aan de opvoeding van kinderen, zoals in Zuid-Europa of Japan. De waardering van vrouwen buiten het krijgen van kinderen en het moederschap wordt belangrijk.
Verbeteringen in anticonceptietechnologie zijn nu een belangrijke factor. Vruchtbaarheidsdaling wordt evenzeer veroorzaakt door veranderingen in waarden over kinderen en geslacht als door de beschikbaarheid van voorbehoedsmiddelen en kennis over het gebruik ervan.
De resulterende veranderingen in de leeftijdsopbouw van de bevolking omvatten een daling van de afhankelijkheidsratio van jongeren en uiteindelijk vergrijzing. De populatiestructuur wordt minder driehoekig en meer als een langwerpige ballon. Tijdens de periode tussen de afname van de afhankelijkheid van jongeren en de toename van de afhankelijkheid van ouderen is er een demografisch perspectief dat mogelijk economische groei kan opleveren door een toename van de verhouding tussen de werkende leeftijd en de afhankelijke bevolking; het demografisch dividend.
Echter, tenzij factoren zoals hierboven vermeld mogen werken, mogen de geboortecijfers van een samenleving niet te zijner tijd tot een laag niveau dalen, wat betekent dat de samenleving niet door kan gaan naar fase drie en vastzit in wat een demografische val wordt genoemd.
Landen die getuige zijn geweest van een vruchtbaarheidsdaling van meer dan 50% ten opzichte van hun pre-transitieniveaus zijn: Costa Rica, El Salvador, Panama, Jamaica, Mexico, Colombia, Ecuador, Guyana, Filippijnen, Indonesië, Maleisië, Sri Lanka,Turkije, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Oezbekistan, Tunesië, Algerije, Marokko, Libanon, Zuid-Afrika, India, Saoedi-Arabië en veel eilanden in de Stille Oceaan.
Landen met een vruchtbaarheidsdaling van 25-50% zijn onder meer: Guatemala, Tadzjikistan, Egypte en Zimbabwe.
Landen met een vruchtbaarheidsdaling van minder dan 25% zijn onder meer: Soedan, Niger, Afghanistan.
Fase vier
Dit gebeurt waar geboorte- en sterftecijfers beide laag zijn, wat leidt tot een totale stabiliteit van de bevolking. De sterftecijfers zijn om een aantal redenen laag, met name een lager ziektecijfer en een hogere voedselproductie. Het geboortecijfer is laag omdat mensen meer mogelijkheden hebben om te kiezen of ze kinderen willen; dit wordt mogelijk gemaakt door verbeteringen in anticonceptie of door meer zelfstandigheid en werkmogelijkheden voor vrouwen. De DTM is slechts een suggestie over de toekomstige bevolkingsniveaus van een land, geen voorspelling.
Landen die zich in 2015 in dit stadium bevonden totaal vruchtbaarheidscijfer tussen 2,0 en 2,5) zijn: Antigua en Barbuda, Argentinië, Bahrein, Bangladesh, Bhutan, Kaapverdië, El Salvador, Faeröer, Grenada, Guam, India, Indonesië, Kosovo, Libië, Maleisië, Malediven, Mexico, Myanmar, Nepal, Nieuw-Caledonië, Nicaragua, Palau, Peru, Seychellen, Sri Lanka, Suriname, Tunesië, Turkije en Venezuela.
Fase vijf
Zie ook: Vergrijzing van de bevolking, vergrijzing van wereldbevolking, vergrijzing in Europa, vergrijzing van Japan en evolutionaire psychologie.
Het oorspronkelijke model voor demografische transitie heeft slechts vier fasen, maar er zijn aanvullende fasen voorgesteld. Zowel meer vruchtbare als minder vruchtbare futures zijn geclaimd als een fase vijf.Sommige landen hebben sub-vervangende vruchtbaarheid (d.w.z. minder dan 2,1-2,2 kinderen per vrouw). Vervangingsvruchtbaarheid is over het algemeen iets hoger dan 2 (het niveau dat de twee ouders vervangt, waardoor evenwicht wordt bereikt), zowel omdat jongens vaker worden geboren dan meisjes (ongeveer 1,05-1,1 tot 1), en om sterfgevallen vóór volledige reproductie te compenseren. Veel Europese en Oost-Aziatische landen hebben nu hogere sterftecijfers dan geboortecijfers. Vergrijzing en bevolkingsafname kunnen uiteindelijk optreden, ervan uitgaande dat het vruchtbaarheidscijfer niet verandert en er geen aanhoudende massale immigratie plaatsvindt.
Met behulp van gegevens tot en met 2005 hebben onderzoekers gesuggereerd dat de negatieve relatie tussen ontwikkeling, zoals gemeten door de Human Development Index (HDI), en geboortecijfers bij zeer hoge ontwikkelingsniveaus was omgekeerd. In veel landen met een zeer hoog ontwikkelingsniveau waren de vruchtbaarheidscijfers begin jaren 2000 bijna twee kinderen per vrouw. De vruchtbaarheidscijfers zijn tussen 2010 en 2018 echter aanzienlijk gedaald in veel zeer hoge ontwikkelingslanden, ook in landen met een hoge mate van gendergelijkheid. De wereldwijde gegevens ondersteunen niet langer de suggestie dat vruchtbaarheidscijfers over het algemeen stijgen bij zeer hoge niveaus van nationale ontwikkeling.
Vanuit het oogpunt van evolutionaire biologie is het onverwacht dat rijkere mensen minder kinderen hebben, aangezien natuurlijke selectie naar verwachting de voorkeur zal geven aan individuen die bereid en in staat zijn overvloedige hulpbronnen om te zetten in overvloedige vruchtbare nakomelingen. Dit kan het gevolg zijn van een afwijking van de omgeving van evolutionaire aangepastheid.
De meeste modellen stellen dat het geboortecijfer zich voor onbepaalde tijd op een laag niveau zal stabiliseren. Sommige afwijkende geleerden merken op dat de moderne omgeving evolutionaire druk uitoefent voor een hogere vruchtbaarheid, en dat uiteindelijk als gevolg van individuele natuurlijke selectie of culturele selectie, het geboortecijfer weer kan stijgen. Een deel van de 'culturele selectie'-hypothese is dat het verschil in geboortecijfer tussen culturen significant is; sommige religieuze culturen hebben bijvoorbeeld een hoger geboortecijfer dat niet wordt verklaard door verschillen in inkomen.
Jane Falkingham van Southampton University heeft opgemerkt dat "we de afgelopen 50 jaar de bevolkingsprognoses consequent verkeerd hebben ingeschat, we hebben de verbeteringen in mortaliteit onderschat, maar we zijn ook niet erg goed geweest in het spotten van de trends in vruchtbaarheid." In 2004 publiceerde een bureau van de Verenigde Naties zijn schattingen voor de wereldbevolking in het jaar 2300; schattingen varieerden van een "lage schatting" van 2,3 miljard (neiging tot -0,32% per jaar) tot een "hoge schatting" van 36,4 miljard (neiging tot +0,54% per jaar), die werden afgezet tegen een opzettelijk "onrealistische" illustratieve "constante vruchtbaarheid"-scenario van 134 biljoen (verkregen als de vruchtbaarheidscijfers van 1995-2000 in de verre toekomst constant blijven).
Effecten op leeftijdsopbouw
De daling van het sterftecijfer en het geboortecijfer tijdens de demografische transitie kan de leeftijdsstructuur veranderen. Wanneer het sterftecijfer tijdens de tweede fase van de transitie daalt, is het resultaat vooral een toename van de jongere bevolking. De reden hiervoor is dat wanneer het sterftecijfer hoog is (fase één), het kindersterftecijfer erg hoog is, vaak meer dan 200 sterfgevallen per 1000 geboren kinderen. Wanneer het sterftecijfer daalt of verbetert, kan dit een lager kindersterftecijfer en een grotere overlevingskans van kinderen zijn. Naarmate personen met een hogere overlevingskans ouder worden, kan er in de loop van de tijd ook een toename zijn van het aantal oudere kinderen, tieners en jonge volwassenen. Dit houdt in dat het aandeel vruchtbare bevolkingsgroepen toeneemt, wat bij constante vruchtbaarheidscijfers kan leiden tot een toename van het aantal geboren kinderen. Hierdoor zal de groei van de kinderpopulatie verder toenemen. De tweede fase van de demografische transitie impliceert daarom een toename van de afhankelijkheid van kinderen en creëert meer jongeren in de bevolkingsstructuur. Naarmate een bevolking door de demografische overgang naar de derde fase blijft gaan, neemt de vruchtbaarheid af en de jongeren puilen uit voordat de daling uit de kinderafhankelijkheid komt en de werkende leeftijd bereikt. Deze fase van de overgang wordt vaak de gouden eeuw genoemd en is typisch wanneer de bevolking de grootste vooruitgang in levensstandaard en economische ontwikkeling ziet. Een verdere daling van zowel de sterfte als de vruchtbaarheid zal uiteindelijk leiden tot een vergrijzende bevolking en een stijging van de afhankelijkheidsratio van ouderen. Een toename van de afhankelijkheidsratio van ouderen geeft vaak aan dat een bevolking onder het vervangingsniveau van de vruchtbaarheid heeft bereikt, en als gevolg daarvan niet genoeg mensen in de werkende leeftijd heeft om de economie en de groeiende afhankelijke bevolking te ondersteunen.
Historische studies
Brittannië
Tussen 1750 en 1975 beleefde Engeland de overgang van hoge niveaus van zowel sterfte als vruchtbaarheid naar lage niveaus. Een belangrijke factor was de scherpe daling van het sterftecijfer als gevolg van infectieziekten, dat is gedaald van ongeveer 11 per 1.000 tot minder dan 1 per 1.000. Daarentegen was het sterftecijfer door andere oorzaken in 1850 12 per 1.000 en is het niet noemenswaardig gedaald. Wetenschappelijke ontdekkingen en medische doorbraken droegen in het algemeen niet belangrijk bij aan de vroege grote daling van de mortaliteit door infectieziekten.
Ierland
In de jaren tachtig en het begin van de jaren negentig convergeerde de Ierse demografische status naar de Europese norm. De sterfte steeg boven het gemiddelde van de Europese Gemeenschap en in 1991 daalde de Ierse vruchtbaarheid tot vervangingsniveau. De eigenaardigheden van Ierlands demografie in het verleden en de recente snelle veranderingen vormen een uitdaging voor de gevestigde theorie. De recente veranderingen weerspiegelen innerlijke veranderingen in de Ierse samenleving, met betrekking tot gezinsplanning, vrouwen in de beroepsbevolking, de sterk afnemende macht van de katholieke kerk en de factor emigratie.
Frankrijk
Frankrijk vertoont reële afwijkingen van het standaardmodel van de westerse demografische evolutie. Het unieke van de Franse geval komt voort uit zijn specifieke demografische geschiedenis, zijn historische culturele waarden en zijn interne regionale dynamiek. De demografische transitie in Frankrijk was ongebruikelijk in die zin dat de sterfte en de geboorte tegelijkertijd daalden, dus er was geen demografische hausse in de 19e eeuw.
Het demografische profiel van Frankrijk is vergelijkbaar met dat van zijn Europese buren en met ontwikkelde landen in het algemeen, maar het lijkt de bevolkingsafname van westerse landen af te wenden. Met 62.814.233 miljoen inwoners in 2020 was het, het op één na dichtstbevolkte land van de Europese Unie en vertoonde het een zekere demografische dynamiek, met een groeipercentage van 2,4% tussen 2000 en 2005, (zie ook grafiek) boven het Europese gemiddelde. Meer dan tweederde van die groei kan worden toegeschreven aan een natuurlijke toename als gevolg van hoge vruchtbaarheids- en geboortecijfers. Daarentegen is Frankrijk een van de ontwikkelde landen waarvan het migratiesaldo nogal zwak is, wat een origineel kenmerk is op Europees niveau. Verschillende onderling samenhangende redenen zijn verantwoordelijk voor dergelijke bijzonderheden, met name de impact van gezinsvriendelijke beleidsmaatregelen die gepaard gaan met een groter aantal ongehuwde huishoudens en buitenechtelijke geboorten. Deze algemene demografische trends lopen parallel met even belangrijke veranderingen in de regionale demografie. Sinds 1982 hebben zich overal op het vasteland van Frankrijk dezelfde significante tendensen voorgedaan: demografische stagnatie in de minst bevolkte plattelandsgebieden en industriële regio's in het noordoosten, met sterke groei in het zuidwesten en langs de Atlantische kust, plus dynamiek in grootstedelijke gebieden. Verschuivingen in de bevolking tussen regio's zijn verantwoordelijk voor de meeste verschillen in groei. De verschillende demografische evolutieregio's kunnen worden geanalyseerd door het filter van verschillende parameters, waaronder woonvoorzieningen, economische groei en stedelijke dynamiek, die verschillende verschillende regionale profielen opleveren. De verdeling van de Franse bevolking lijkt daarom steeds meer bepaald door interregionale mobiliteit, maar ook door de woonvoorkeuren van individuele huishoudens. Deze uitdagingen, die verband houden met de configuraties van de bevolking en de dynamiek van de distributie, roepen onvermijdelijk de kwestie van ruimtelijke ordening op. De meest recente volkstellingscijfers laten zien dat een uitstorting van de stedelijke bevolking betekent dat minder plattelandsgebieden een negatieve migratiestroom blijven registreren - tweederde van de plattelandsgemeenschappen heeft er sinds 2000 een aantal laten zien. De ruimtelijke demografische expansie van grote steden versterkt het proces van peri-urbanisatie gaat echter ook gepaard met verplaatsing van selectieve woonstromen, sociale selectie en sociaal-ruimtelijke segregatie op basis van inkomen. Verband houdend met de configuraties van de bevolking en de dynamiek van de distributie, roept onvermijdelijk de kwestie van ruimtelijke ordening op. op basis van inkomen.
Azië
McNicoll (2006) onderzoekt de gemeenschappelijke kenmerken achter de opvallende veranderingen in gezondheid en vruchtbaarheid in Oost- en Zuidoost-Azië in de jaren zestig en negentig, met de nadruk op zeven landen: Taiwan en Zuid-Korea (tijger-economieën), Thailand, Maleisië en Indonesië (tweede golf-landen), en China en Vietnam (markt-leninistische economieën). Demografische veranderingen kunnen worden gezien als een bijproduct van sociale en economische ontwikkeling en in sommige gevallen gepaard gaand met sterke druk van de overheid. Een effectief, vaak autoritair, lokaal bestuurssysteem kan een kader bieden voor promotie en dienstverlening op het gebied van gezondheid, onderwijs en gezinsplanning. Economische liberalisering verhoogde de economische kansen en risico's voor individuen, terwijl ook de prijs en vaak de kwaliteit van deze diensten werd verlaagd,
India
Vanaf 2013 bevindt India zich in de tweede helft van de derde fase van de demografische transitie, met een bevolking van 1.326.093.247 (2020). Het loopt bijna 40 jaar achter in het demografische overgangsproces in vergelijking met EU-landen, Japan, enz. De huidige demografische overgangsfase van India, samen met zijn grotere bevolkingsbasis, zal in de komende decennia een rijk demografisch dividend opleveren.
Korea
Cha (2007) analyseert een paneldataset om te onderzoeken hoe de industriële revolutie, demografische transitie en de accumulatie van menselijk kapitaal in Korea van 1916 tot 1938 op elkaar inwerkten. Inkomensgroei en publieke investeringen in gezondheid zorgden ervoor dat de sterfte daalde, wat de vruchtbaarheid onderdrukte en het onderwijs bevorderde. Industrialisatie, premie voor vaardigheden en het verkleinen van de loonkloof tussen mannen en vrouwen hebben ouders er verder toe aangezet om voor kwaliteit van het kind te kiezen. De groeiende vraag naar onderwijs werd opgevangen door een actief programma voor de bouw van openbare scholen. De landbouwdepressie van het interbellum verergerde de traditionele inkomensongelijkheid, verhoogde de vruchtbaarheid en belemmerde de verspreiding van massaal onderwijs. Het grootgrondbezit stortte in na de dekolonisatie, en de daaruit voortvloeiende vermindering van de ongelijkheid versnelde de opeenstapeling van menselijk en fysiek kapitaal, wat leidde tot groei in Zuid-Korea.
Madagascar
Hoofd artikel: Demografie van Madagascar
Campbell heeft de demografie van het 19e-eeuwse Madagascar bestudeerd in het licht van de demografische transitietheorie. Zowel aanhangers als critici van de theorie houden vast aan een intrinsieke tegenstelling tussen menselijke en'natuurlijke' factoren, zoals klimaat, hongersnood en ziekte, die de demografie beïnvloeden. Ze veronderstellen ook een scherpe chronologische kloof tussen de prekoloniale en koloniale tijdperken, met het argument dat terwijl 'natuurlijke' demografische invloeden in de eerste periode van groter belang waren, menselijke factoren daarna overheersten. Campbell stelt dat in het 19e-eeuwse Madagaskar de menselijke factor, in de vorm van de staat Merina, was de overheersende demografische invloed. De impact van de staat werd echter gevoeld door natuurlijke krachten en varieerde in de tijd. In de late 18e en vroege 19e eeuw stimuleerde het staatsbeleid van Merina de landbouwproductie, wat hielp om een grotere en gezondere bevolking te creëren en de basis legde voor de militaire en economische expansie van Merina in Madagaskar.
Vanaf 1820 leidden de kosten van een dergelijk expansionisme ervoor dat de staat zijn uitbuiting van dwangarbeid opvoerde ten koste van de landbouwproductie en deze zo omvormde tot een negatieve demografische kracht. Onvruchtbaarheid en kindersterfte, die waarschijnlijk een grotere invloed op de totale bevolking hadden dan het sterftecijfer bij volwassenen, stegen vanaf 1820 als gevolg van ziekte, ondervoeding en stress, die allemaal het gevolg waren van het overheidsbeleid voor dwangarbeid. Beschikbare schattingen geven aan dat de bevolkingsgroei van Madagaskar tussen 1820 en 1895 niet of nauwelijks is toegenomen. dit gevoel vormde een link met het Franse regime van de koloniale tijd.
Rusland
Hoofd artikel: Demografie van Rusland
Rusland ging de tweede fase van de overgang in de 18e eeuw in, gelijktijdig met de rest van Europa, hoewel het effect van de overgang beperkt bleef tot een bescheiden daling van het sterftecijfer en een gestage bevolkingsgroei. De bevolking van Rusland verviervoudigde in de 19e eeuw bijna, van 30 miljoen tot 133 miljoen, en bleef groeien tot de Eerste Wereldoorlog en de onrust die daarop volgde. Rusland ging toen snel door de derde fase. Hoewel de vruchtbaarheidscijfers aanvankelijk herstelden en halverwege de jaren twintig bijna 7 kinderen/vrouwen bereikten, werden ze depressief door de hongersnood van 1931-1933, stortten ze in als gevolg van de Tweede Wereldoorlog in 1941 en herstelden ze slechts tot een aanhoudend niveau van 3 kinderen/vrouw na de oorlog. Tegen 1970 bevond Rusland zich stevig in de vierde fase, met ruwe geboortecijfers en ruwe sterftecijfers in de orde van grootte van respectievelijk 15/1000 en 9/1000. Vreemd genoeg kwam het geboortecijfer echter in een staat van constante verandering, waarbij het herhaaldelijk de 20/1000 overtrof en ook onder de 12/1000 daalde.
In de jaren tachtig en negentig onderging Rusland een unieke demografische transitie; waarnemers noemen het een "demografische catastrofe": het aantal sterfgevallen overschreed het aantal geboorten, de levensverwachting daalde sterk (vooral voor mannen) en het aantal zelfmoorden nam toe. Van 1992 tot en met 2011 overtrof het aantal sterfgevallen het aantal geboorten; vanaf 2011 is het tegenovergestelde het geval.
Verenigde Staten
Greenwood en Seshadri (2002) laten zien dat er van 1800 tot 1940 een demografische verschuiving was van een overwegend landelijke Amerikaanse bevolking met een hoge vruchtbaarheid, met gemiddeld zeven kinderen geboren per blanke vrouw, naar een minderheid (43%) plattelandsbevolking met een lage vruchtbaarheid, met een gemiddelde van twee geboorten per blanke vrouw. Deze verschuiving is het gevolg van technologische vooruitgang. Een verzesvoudiging van de reële lonen maakte kinderen duurder in termen van gemiste kansen om te werken en een stijging van de landbouwproductiviteit verminderde de vraag naar arbeid op het platteland, waarvan een aanzienlijk deel traditioneel werd uitgevoerd door kinderen in boerengezinnen.
Een vereenvoudiging van de DTM-theorie stelt een aanvankelijke daling van de sterfte voor, gevolgd door een latere daling van de vruchtbaarheid. De veranderende demografie van de VS in de afgelopen twee eeuwen kwam niet overeen met dit model. Vanaf ongeveer 1800 was er een scherpe daling van de vruchtbaarheid; op dat moment produceerde een gemiddelde vrouw gewoonlijk zeven geboorten per leven, maar tegen 1900 was dit aantal gedaald tot bijna vier. Een daling van het sterftecijfer werd in de VS pas bijna 1900 waargenomen, honderd jaar na de daling van de vruchtbaarheid.
Deze late daling vond echter plaats vanaf een zeer laag initieel niveau. Tijdens de 17e en 18e eeuw varieerden de ruwe sterftecijfers in een groot deel van het koloniale Noord-Amerika van 15 tot 25 sterfgevallen per 1000 inwoners per jaar (niveaus tot 40 per 1000 zijn typisch tijdens de eerste en tweede fase). De levensverwachting bij de geboorte was in de orde van 40 en bereikte op sommige plaatsen de 50, en een inwoner van het 18e-eeuwse Philadelphia die de leeftijd van 20 bereikte, had gemiddeld 40 jaar extra kunnen verwachten.
Dit fenomeen wordt verklaard door het patroon van kolonisatie van de Verenigde Staten. Het dunbevolkte binnenland van het land bood voldoende ruimte om alle "overtollige" mensen te huisvesten, mechanismen tegengaan (verspreiding van overdraagbare ziekten door overbevolking, lage reële lonen en onvoldoende calorieën per hoofd van de bevolking vanwege de beperkte hoeveelheid beschikbare landbouwgrond) die leidden tot hoge sterfte in de Oude Wereld. Met een laag sterftecijfer maar stadium 1 geboortecijfers, kenden de Verenigde Staten noodzakelijkerwijs een exponentiële bevolkingsgroei (van minder dan 4 miljoen mensen in 1790 tot 23 miljoen in 1850 tot 76 miljoen in 1900).
Het enige gebied waar dit patroon niet stand hield, was het Amerikaanse Zuiden. Hoge prevalentie van dodelijke endemische ziekten zoals malaria hield de mortaliteit zo hoog als 45-50 per 1000 inwoners per jaar in het 18e-eeuwse Noord-Carolina. In New Orleans bleef het sterftecijfer zo hoog (voornamelijk als gevolg van gele koorts) dat de stad tot ver in de tweede helft van de 19e werd gekarakteriseerd als de "dodenhoofdstad van de Verenigde Staten" - op het niveau van 50 per 1000 inwoners of hoger.
Tegenwoordig wordt erkend dat de VS zowel lage vruchtbaarheids- als sterftecijfers heeft. In het bijzonder bedragen de geboortecijfers 14 per 1000 per jaar en de sterftecijfers 8 per 1000 per jaar.
Kritische evaluatie
Er moet aan worden herinnerd dat de DTM slechts een model is en niet noodzakelijk de toekomst kan voorspellen. Het geeft echter wel een indicatie van de toekomstige geboorte- en sterftecijfers voor een onderontwikkeld land, samen met de totale bevolkingsomvang. Vooral natuurlijk doet de DTM geen uitspraken over bevolkingsveranderingen als gevolg van migratie. Het is niet noodzakelijk toepasbaar op zeer hoge ontwikkelingsniveaus.
DTM houdt geen rekening met recente fenomenen zoals aids; in deze gebieden is HIV de belangrijkste doodsoorzaak geworden. Sommige trends in door water overgedragen bacteriële kindersterfte zijn ook verontrustend in landen als Malawi, Soedan en Nigeria; zo is de vooruitgang in de DTM tussen 1975 en 2005 duidelijk gestopt en omgekeerd.
DTM gaat ervan uit dat bevolkingsveranderingen worden veroorzaakt door industriële veranderingen en toegenomen welvaart, zonder rekening te houden met de rol van sociale verandering bij het bepalen van geboortecijfers, bijvoorbeeld de opleiding van vrouwen. De afgelopen decennia is er meer gewerkt aan de ontwikkeling van de sociale mechanismen erachter.
DTM gaat ervan uit dat het geboortecijfer onafhankelijk is van het sterftecijfer. Niettemin beweren demografen dat er geen historisch bewijs is voor een significante stijging van de vruchtbaarheidscijfers in de hele samenleving na gebeurtenissen met een hoog sterftecijfer. Met name hebben sommige historische populaties vele jaren nodig gehad om levens te vervangen na gebeurtenissen zoals de Zwarte Dood.
Sommigen hebben beweerd dat DTM de vroege vruchtbaarheidsdalingen in een groot deel van Azië in de tweede helft van de 20e eeuw of de vertragingen in de vruchtbaarheidsdaling in delen van het Midden-Oosten niet verklaart. Niettemin heeft de demograaf John C Caldwell gesuggereerd dat de reden voor de snelle daling van de vruchtbaarheid in sommige ontwikkelingslanden in vergelijking met West-Europa, de Verenigde Staten, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland voornamelijk te wijten is aan overheidsprogramma's en een enorme investering in onderwijs, zowel door overheden en ouders.
Tweede demografische transitie
De Tweede Demografische Transitie (SDT) is een conceptueel kader dat in 1986 voor het eerst werd geformuleerd door Ron Lesthaeghe en Dirk van de Kaa in een kort artikel dat werd gepubliceerd in het Nederlandse sociologietijdschrift Mens en Maatschappij. SDT richtte zich op de veranderingen in de patronen van seksueel en reproductief gedrag die plaatsvonden in Noord-Amerika en West-Europa in de periode vanaf ongeveer 1963, toen de anticonceptiepil en andere goedkope effectieve anticonceptiemethoden zoals het spiraaltje werden tot op heden door de algemene bevolking geadopteerd. Gecombineerd met de seksuele revolutieen de grotere rol van vrouwen in de samenleving en de beroepsbevolking. De daaruit voortvloeiende veranderingen hebben de demografie van de geïndustrialiseerde landen ingrijpend beïnvloed, wat heeft geleid tot een sub-vervangend vruchtbaarheidsniveau.
De veranderingen, het toegenomen aantal vrouwen dat ervoor kiest om niet te trouwen of kinderen te krijgen, het toegenomen samenwonen buiten het huwelijk, het toegenomen aantal kinderen dat alleenstaande moeders krijgen, de toegenomen deelname van vrouwen aan het hoger onderwijs en professionele carrières, en andere veranderingen houden verband met toegenomen individualisme en autonomie, met name van vrouwen. Motivaties zijn veranderd van traditionele en economische naar die van zelfrealisatie.
In 2015 beschreef Nicholas Eberstadt, politiek econoom bij het American Enterprise Institute in Washington, de tweede demografische transitie als een waarin "lange, stabiele huwelijken op de loer liggen, en echtscheiding of scheiding van tafel en bed, samen met seriële samenwoning en steeds meer voorwaardelijke liaisons."
